[MARI] Eesti-mari sõnaraamat

aadrilaskmine <+l'askmine l'askmise l'askmis[t l'askmis[se, l'askmis[te l'askmis/i_&_l'askmise[id 12_&_10? s> осал вӱрым йоктарен лукмаш; piltl (verevalamine) вӱрым йоктарымаш

ebatervislik <+tervisl'ik tervisliku tervisl'ikku tervisl'ikku, tervislik/e_&_tervisl'ikku[de tervisl'ikk/e_&_tervisl'ikku[sid 25 adj> тазалыкым пытарыше, осал
ebatervislikud töötingimused тазалыкым лушкыдемдыше паша условий
ebatervislik kliima тазалыкым начаремдыше климат условий
ebatervislik toit пайдадыме кочкыш
suitsetamine on ebatervislik тамакым шупшмаш тазалыкым пытара

inetu <inetu inetu inetu[t -, inetu[te inetu[id 1 adj> лоптыра, сындыме, тор; (taunitav, laiduväärt) пышт койшо, осал; (kole) сындыме; (ilmetu) сӧрал огыл
inetu käekiri лоптыраҥше почерк
inetu nägu лоптыра тӱс
inetu välimus пышткойшо тӱс
inetu arm põsel чурийыште сындыме музыртыш, чурийыште сындыме пӱрнен кушмо пале
inetu maja сӧрал огыл сурт
inetu sõna тор шомак, тор мут
inetu komme осал привычке, уда привычке
inetu tegu ораде койыш, осал паша
ta on inetu тудо сындыме, тудо мотор огыл
on inetu valetada ондалаш сай огыл
see on sinust inetu тыйын могырым тиде сай огыл

julm <j'ulm julma j'ulma j'ulma, j'ulma[de j'ulma[sid_&_j'ulm/i 22 adj> (toores, halastamatu) кырку, шыде, осал; (armutu) торжа (elajalik, kiskjalik) аяр
julm nägu вӱрдымӧ шӱргӧ, шыде чурий
julmad silmad осал шинча, аяр шинча
julm tegu кырку койыш, торжа койыш
julm saatus шыде пӱрымаш
julmad kombed торжа йӱла
julm vaenlane аяр тушман

kahjulik <kahjul'ik kahjuliku kahjul'ikku kahjul'ikku, kahjulik/e_&_kahjul'ikku[de kahjul'ikk/e_&_kahjul'ikku[sid 25 adj> (tervisele) осал, зиян; (kahjutoov) осал
kahjulikud ained осал вещества-влак
kahjulik harjumus осал привычке, осал койыш
kahjulikud putukad осал насекомый-влак
äärmiselt kahjulik mürk аяр
suitsetamine on tervisele kahjulik тамакым шупшмаш тазалыклан зияным ышта

karm <k'arm karmi k'armi k'armi, k'armi[de k'armi[sid_&_k'arm/e 22 adj>
1. (leebuseta, külm) неле, осал, шыде, чоткыдо; (range, vali) пеҥгыде
karmid meetmed пеҥгыде мера
karm aeg шыде жап, осал жап
karm distsipliin пеҥгыде дисциплин
karm elu неле илыш
karm hääl чоткыдо йӱк
karmid katsumused неле тергымаш
karm keeld чоткыдо чарымаш
karmid näojooned пеҥгыде чурий сын
karm pilk пеҥгыде шинчаончалтыш
karm saatus неле пӱрымаш
karm seadus чоткыдо закон
karm süüdistus пеҥгыде титаклымаш
karm tõde неле чын
karm võitlus пеҥгыде кучедалмаш
karm õpetaja шыде туныктышо
karm kliima пеҥгыде игече, пеҥгыде климат
karm talv пеҥгыде йӱштӧ теле
karm pakane пеҥгыде чатлама
põhjamaa karm ilu йӱдвелын шыде моторлыкшо
ärge olge ta vastu nii karm ит лий тыгай шыде тудын деке
niisugune käitumine pälvib karmi karistust тыгай койыш-шоктыш осал логалтымашым йодеш
ta on saanud karmi kasvatuse тудо чоткыдо шуартышым налын
kord muutus karmimaks рат пеҥгыде лийын
2. (kare) коштыра, чоштыраҥше
karmid juuksed коштыра ӱп
karm riie коштыра вынер
karm vill коштыра меж

kuri <kuri kurja k'urja k'urja, k'urja[de k'urja[sid_&_k'urj/e 24 adj>
1. (õel, tige, vihane) осал; (tigestunud) аяран; (pahane) шыде
kuri nõid осал вувер
kuri võõrasema осал изава
kuri kavatsus v plaan осал таранымаш
kuri koer осал пий
tal on kurjad silmad тудын шинчаже осал
nad peavad kurja nõu нуно осал пашам шонат
haub kurje mõtteid тудын таранымашыже осал
temaga tehti kurja nalja тудын дене осал воштылтышым модыныт
eidel on kuri keel шоҥго куван йылмыже осал
viin on tema kurjem vaenlane арака тудын аяран тушманже
kurjad keeled kõnelevad, et ... осал йылме-влак ойлат, пуйто...
nüüd sai isa päris kurjaks ынде ача йӧршын шыде лийын
ega sa selle loo pärast minu peale kuri ole? тиде историйлан кӧра тый шыде отыл?
ära ole lapsele nii kuri йочалан тыге шыде ит лий
kes seal räägib kurja häälega? кӧ тыште шыде йӱк дене ойла?
2. (halb, paha, kehv, hull) уда, шӱкшӧ
kurjad ended уда пале
kurjad kuuldused уда шомак
sel kurjal ajal тиде уда жапыште
tal on kuri kuulsus тудын нерген шӱкшӱ чап коштеш
kohtuasi võttis kurja pöörde суд паша уда могырыш савырнен
meri on kurjaks muutunud теҥыз уда могырыш вашталтын
3. (ränk, raske) осал; (karm, range) пеҥгыде, неле; (suur, hirmus) шучко
kuri tõbi осал черланымаш
talle tuli kallale kuri köha тудым шучко кокыртыш авалтен
teda kardeti kui kurja katku тудын деч чума семын лӱдыныт
sulle tehti kurja ülekohut тый денет осал тӧрсырым ыштеныт
kõige kurjem külm on möödas пеҥгыде йӱштӧ шеҥгалан кодын
tüdruk nägi õppimisega kurja vaeva тунеммаш ӱдырлан нелын пуалтын
mul tekkis kuri kiusatus ujuma minna мыйын шучкын йӱштылаш кайыме шуктен
see kõik tüütas mind kurjal moel чыла тиде шучкын мыйым нерат ыштен
tal tekkis kuri kahtlus, et midagi on korrast ära тудын шучко коктеланымаш лектын, пуйто чыла сай огыл

kuritegevus <+tegevus tegevuse tegevus[t tegevus[se, tegevus[te tegevus/i 11 s> jur преступность, осал паша
alaealiste kuritegevuse põhjused ий шудымо еҥ-влак коклаште осал пашан амалже
noorte kuritegevus kasvab самырык еҥ-влак коклаште преступность кушкеш

kuritegu <+tegu t'eo tegu -, tegu[de tegu[sid 18 s> jur преступлений, осал паша, осалчык
ametialane kuritegu должностоной преступлений
raske kuritegu неле осалчык
ohtlik kuritegu шучко преступлений
koletu kuritegu шучката преступлений
ettekavatsetud v tahtlik kuritegu лӱмын ыштыме осалчык
tahtmatu kuritegu лӱмын огыл ыштыме осалчык
isikuvastane kuritegu айдеме ваштареш преступлений
inimsusvastane kuritegu, kuritegu inimsuse vastu айдемылык ваштареш осалчык
kriminaalkuritegu уголовный преступлений
majanduskuritegu экономике преступлений
seksuaalkuritegu сексуальный преступлений
kuriteo ajend осалчыклан амал
kuriteo avastamine преступленийым почаш
kuriteo uurimine преступленийым кычалаш
kuriteole kaasaaitaja осалчыкым ышташ полшышо
kuriteost osavõtt преступлений годым пырля лийше
kuritegu varjama осалчыкым шылташ
saatis korda v pani toime v sooritas kuriteo тудо преступленийым ыштен
meest süüdistati kuriteos пӧръеҥым преступленийыште титакленыт
sai kuriteo eest karmi karistuse тудо осалчыклан неле наказанийым налын
oleks kuritegu tal sportimist keelata тудлан спорт дене кылым кучымым чарымым, преступленийлан шотлаш лиеш
sellise ilmaga toas istuda on lausa kuritegu тыгай игечыште мӧҥгыштӧ шинчыме - преступлений

kurjategija <+tegija tegija tegija[t -, tegija[te tegija[id 1 s>
1. jur преступник
eriti ohtlik kurjategija поснак шучко преступник, пеш лӱмашан ~ шучко преступник
riiklik kurjategija кугыжаныш преступник
tagaotsitav kurjategija кычалме преступник
mitu korda karistatud kurjategija икмыняр гана судитлалтше преступник
kriminaalkurjategija уголовный преступник
kurjategija tabati teolt преступникым верыштыжак кученыт
kurjategija anti kohtu alla преступникым судлан пуэныт
2. (pahategija, ka kirumissõna) осал

laostuma <l'aostu[ma l'aostu[da l'aostu[b l'aostu[tud 27 v> шаланаш <-ем>, пыташ <-ем>; (raiskamise v pillamisega) йомдараш <-ем>, незерышташ <-ам>; (moraalselt) осал могырым вашталташ <-ам>, лушкыдемаш <-ам>
riik laostus sõjas эл сӧйлан кӧра шаланен (пытен)
laostunud väikeettevõtjad предприниматель-влак незерыштыныт
moraalselt laostunud inimene моральный сынжым волтышо айдеме

lehk <l'ehk leha l'ehka l'ehka, l'ehka[de l'ehka[sid_&_l'ehk/i 22 s> (hais) шакше пуш, осал ӱпш
iiveldama panev v ajav lehk укшинчыктыше ~шакше ӱпш
vänge lehk неле ӱпш
higilehk пӱжвӱд ӱпш
kopituslehk пинчыгыше ӱпш
laibalehk виля пуш
viinalehk арака ӱпш
roiskuva liha lehk локтылалтше шыл пуш

must <m'ust musta m'usta m'usta, m'usta[de m'usta[sid_&_m'ust/i 22 adj, s>
1. adj (nõe, tõrva värvi, tume, tõmmu) шеме; (täiendina) шем
must värv шем чия
must mantel шем пальто
mustad juuksed шем ӱп
mustad malendid шем фигур-влак
must hobune шем имне
must kalamari шем мӧртньӧ
must kohv шем кофе
must leib шем кинде
must sõstar bot Ribes nigrum шемшоптыр
mustad metallid шем металл
must surm piltl шем колымаш
must auk astr шем рож
must kast lenn шем яшлык
2. adj (valgustuseta, pime) шеме, пычкемыш, пич
must sügisöö шыже пычкемыш йӱд
ilm läks korraga mustaks игече шижде рӱмбыкеме
3. adj (tumedanahaline, tume) шеме, шем коваштан
mustad orjad шем тарзе-влак
Aafrikat nimetatakse mustaks Mandriks Африкым Шем континент маныт
4. adj (määrdunud, pesemata, kasimata) лавыргыше, амыргыше, лавыран, шемемше, шораҥше; (kasimatu, puhtust mittepidav) эрзей, амырчык, алыксыр, лювык
su nägu on must тыйын шӱргет лавыран
käed said mustaks кид лавырген
5. adj (erilisi oskusi mittenõudev) шем
must töö шем паша
6. adj piltl (sünge, morn) рӱмбык, пич, шеме; (raske, lootusetu, rõõmutu) румбыкан, шӱлыкан
must meeleolu шӱлыкан кумыл
must mure шем ойго
must masendus шем сапналтыш
7. adj piltl (süüga koormatud, häbiväärne, kuritegelik) шеме, шылтыме, намысле, намыс
must südametunnistus шем ар
must turg шем пазар
must raha шылтыме окса
8. adj piltl (nõidusega seotud) шеме, осал
must maagia осал ю, шем ю
9. s (mustus) лавыра, амырчык, шеме
jalgadega kantakse musta tuppa пӧлемышке йол дене лавырам пуртат
vihm uhub akendelt musta maha йӱр окна гыч шемым мушкеш
10. s (must värv v värvus) шеме
talle meeldib musta kanda тудлан шемым чияш келша
11. s kõnek (neeger vm tõmmu inimene) шем (расыш пурышо) еҥ, шеме, негр
12. s (must loom, hrl hobune) шеме (шем имне)
13. s (must malend) шеме
musta[de] käik шеме (шахмат паҥга) дене кошташ

ohutu <ohutu ohutu ohutu[t -, ohutu[te ohutu[id 1 adj> лӱдыкшыдымӧ, безопасный; (kahjutu) лӱдмашан огыл, лӱдыкшӧ огыл, осал огыл, осалым кондыдымо
ohutu liiklus безопасный движений
ohutud töötingimused лӱдыкш улдымо пашам ыштыме условий
ohutu metsloom лӱдыкшым ыштен кертдыме чодра янлык
siin oled ohutus paigas тыште осал деч лӱдмаш уке
suitsetamine pole kaugeltki ohutu тамакым шупшмо так гына ок эрте
hoidke ohutusse kaugusse безопасный расстоянийыште ~ торалыкыште

paha <paha paha paha -, paha[de paha[sid_&_pah/u 17 adj, s>
adj уда, шӱкшӧ, осал, томам, начар
paha paber уда кагаз
pahad tee[olu]d уда корно
paha puder шӱкшӧ пучымыш
paha hais осал ӱпш
paha käekiri осал кидвозыш
pahad kavatsused уда шонымаш
paha inimene осал айдеме
paha nali уда мыскара
paha ilm уда игече
pahad uudised уда увер
paha enne осал пале
pahad päevad kõnek шкешумо, тылзаш
mul on paha mälu мыйын ушем начар
tuju on paha кумылем уда
miks sa täna nii paha välja näed? молан тӱсет таче уда?
miski ajas v tegi meele pahaks ала-мо тургыжландарыш
tervis läks iga päevaga pahemaks кажне кечын тазалыкше начаремеш
mul on paha olla мыланем сай огыл
konserv on pahaks läinud консерве локтылалтын
see mõte pole paha тиде осал шонымаш огыл
asjad on pahad паша уда
tal on paha iseloom тудын койыш-шоктышыжо осал
andsin nõusoleku, aga paha tunne jäi südamesse мый кӧнышым, но чоныштем томам
ma pole talle ühtki paha sõna öelnud мый тудлан ик уда мутымат каласен омыл

pahandus <pahandus pahanduse pahandus[t pahandus[se, pahandus[te pahandus/i 11 s>
1. (pahategu, kahjutegu) осал, зиян, пужкалымаш, вредительстве
lapsed ärge tehke pahandust! йоча-влак, зияным ыштен ида кошт!
rahe tegi palju pahandust шолем ятыр зияным конда
mine tea, mis pahandusi on poiss koolis jälle teinud кай да пале, могай эше осалым йоча школышто ыштен
nüüd oled küll pahandusega hakkama saanud ынде тый чынак осал пашам ыштен пытарышыч
2. (ebameeldivus) шутыр, туткар; (tüli, riid) экшык, уто-сите
tal oli tööl pahandusi пашаште ала-могай уто-сите лийын ыле
mul oli hommikul mehega pahandus эрдене марием ден изиш вурседылна
sellest võib ainult suurt v paksu pahandust tulla тышеч иктаж уто-сите лектын кертеш
3. (mure, tülin) паша
esimestel päevadel oli kutsikaga palju pahandust икымше кечылаште пинеге дене пеш ятыр паша ыле

tige <tige tigeda tigeda[t -, tigeda[te tigeda[id 2 adj>
1. (loomu poolest kuri, õel) шыде, шыдештше; (vihane, kuri, pahane) сырыше, осал
tige nõid осал вувер
tige koer осал пий
isa sai poja peale tigedaks ачаже эргыже ӱмбак шыдеште
ilmaasjata oled tige таклан сыренат
olin kogu maailma peale tige уло тӱнялан шыдештынам ыле
ära ole minu peale tige мыйын ӱмбакем ит шыдешке
2. piltl (millegi tugevust, suurust, ägedust rõhutades) осал
tige tuul осал мардеж
tige tõbi неле ойго, осал чер
väljas paugub tige pakane уремыште чатлама йӱштӧ озалана

toss1 <t'oss tossu t'ossu t'ossu, t'ossu[de t'ossu[sid_&_t'oss/e 22 s>
1. (paks suits v aur) пар, шикш
vedur paiskas välja paksu tossu паровоз парым луктын колтыш
pliit ajab tossu sisse плита шикшеш
2. (hais, lehk) осал ӱпш
3. kõnek (hing, elu) ♦
ei tea, kas on veel elus või on juba toss väljas ом пале, ила тудо але вес тӱняш каен
ähvardas vihamehel tossu välja võtta тудо тушманжым пытарем манын лӱдыктен

vaenlane <v'aenlane v'aenlase v'aenlas[t v'aenlas[se, v'aenlas[te v'aenlas/i_&_v'aenlase[id 12_&_10? s>
1. тушман, осал
avalik vaenlane виш тушман
salajane vaenlane шылчык тушман
klassivaenlane класс тушман
rahvavaenlane калык тушман
verivaenlane ужмышудымо (каргыме) тушман
sõbrad ja vaenlased йолташ да тушман-влак
tal on vaenlasi тудын тушманже улыт
ta on igasuguse korra ja distsipliini vaenlane тудо керек-могай радамын да дисциплинын тушманже
sa oled endale vaenlasi soetanud тый шкеланет тушман-влакым погенат
2. (vastane sõjas, lahingus) тушман
vaenlase tagala тушман тыл
võideldi vaenlase vastu тушман ваштареш кредалын

verine <verine verise veris[t -, veris[te verise[id 10 adj>
1. (veresegune, veritsev) вӱран
verine vaht вӱран шоҥ
verine kõhutõbi med вӱран пушкедыш
verine haav вӱран сусыр
verine side вӱран бинт
kukkus põlve veriseks тудо камвозын да пулвуйжым вӱр марте сусыртен
king hõõrus jala veriseks тудо туфльо дене йолжым вӱр марте нӱжын
haavatu on üleni verine сусыргыжо тичмашын вӱрыштӧ улеш
ta pääses veriseks löödud ninaga тудо шелше нео дене гына серлаген
talupojad peksti mõisas veriseks кресаньык-влакым мызыште вӱр лекмешке кыреныт
2. (verevalamisega, rohkete ohvritega) вӱран, вӱрым лукшо, вӱрым йоктарыше
verine taplus вӱран кредалмаш
Verine pühapäev aj Вӱран рушарня
verine valitseja вӱрым йоктарыше вуйлатыше
3. kõnek (vihane, tige) эн осал
verine vaenlane эн осал тушман
naaber on minu peale verine пошкудо мыланем сырыше улеш
4. piltl ([veri]punane, verekarvaline) вӱран, ал-чевер, чӱҥ-йошкарге, тарай, вӱр гай чевер йошкар
loojuva päikese verine kuma вӱр гай чевер тӱсан кече шичмаш

vigur <vigur viguri viguri[t -, viguri[te vigure[id 2 s, adj>
s (vallatus, koerus, kelmus) исерланымаш, модыш; (temp, vemp) шонымо, шонымаш; (õel vemp) осал шонымо, осал шонымо; (riugas, konks) лӧдӧ, шонен лукмо

viha <viha viha viha -, viha[de viha[sid 17 s, adj>
1. s шыде, шыдешкыме, шыдешкымаш, шыдештмаш, сырымаш, сырыме; (äge pahameel) шыде пуш, шыде когар, шыдылык, осал, осаллык, аяр; (vihkamine) ужмышудымаш
metsik viha тулышо шыдешкымаш
pime viha ужын кертдыме шыде
vaos hoitud viha шӧрмычан шыде, сорлыкан осал
temas süttis v ärkas viha тудо шыдештын
minus lõi keema viha мыйын кӧргыштем шыде шолеш
viha matab hinge ужмышудымаш пикта
oma viha alluvate peale välja valama шке осалжым вуйлатыме йымалне лийше-влаклан луктеш
{kelle} peale viha kandma (ала-кӧлан) осалым кучаш, ужмышудымыжым ончыкташ
poiss on pika vihaga осалым шарныше рвезе
ära aja mind vihale мыйым ит сырыкте!
viha õhutama шыдым тулдаш
2. adj (mõru, kibe) кочо
viha kohv кочо кофе
viha maitse on suus умшаште кочо там улеш
3. s (mõru maitse, mõrudus) кочо там
4. s (mädanik) шӱяҥмаш
haava lõi viha sisse сусыр шӱяҥын

vihane <vihane vihase vihas[t -, vihas[te vihase[id 10 adj>
1. (kuri, tige) шыдештше, шыдешкыше, шыде; (pahane) осал, сыртык, сырыше
vihane pilk шыде шинчаончалтыш
vihased hääled сырыше йӱк-влак
vihane koer осал пий
ta sai vihaseks тудо сырен
tüdruk on poisi peale vihane ӱдыр рвезылан сырен
2. (intensiivsuselt: äge, kange, raevukas) ӱчыгышӧ, таул, тулышо, тале, лӱшкалтше, шучко
vihane lahing шучко кредалмаш
vihased lained тале толкын
vihane meri лӱшкалтше теҥыз
vihased tuuleiilid таул, шучко мардеж пуалме
ta on töö peale vihane vend тудо пашалан сырыше

õel <'õel 'õela 'õela[t -, 'õela[te 'õela[id 2 adj, s>
1. adj (kiuslik, tige, pahatahtliku kavatsuse, teo, ütluse vms kohta) шыде; (pahasoovlik) осал
õel peremees шыде оза
2. adj (loomade kohta: hammustama kippuv, seda väljendav) осал
3. adj piltl (millegi kohta: hirmus, kole, vaeva põhjustav) шыде
õel külm шыде йӱштӧ