[MARI] Eesti-mari sõnaraamat

enese sg gen <- enese ennas[t -, enes[te 'end[id 0 pron>; enda sg gen <- 'enda 'end -, 'end/i 'end[id 0 pron> vt ka ise2
1. шке, шкендым шке
pani mu enese kõrvale istuma тудо мыйым шке воктеныже шындыш
võtan selle ülesande enda peale тиде пашам шкаланем (ышташ) налам
mida see raamat endast kujutab? мо книга улеш тиде?
see ei õigusta end тиде шкенжым ок оправдатле
tundke ennast nagu kodus! шкендам мӧҥгыштыда улмо семын чучса
ära tee endale etteheiteid шкендетым ит шӱрдӧ
ta hindab end üle туго шкенжым утыж дене кӱкшын акла
pomises midagi enda ette ала-мом шке семынже мугыманда
ta on kaotanud usu endasse тудо шкаланже ӱшаным йомдарен
pidas ennast korralikult üleval тудо шкенжым сайын кучыш
ta oli enda hästi ära peitnud тудо шкенжым сайын шылтен
tüdruk kammib ennast ӱдыр ӱпшым шке шереш
ära sega end teiste asjadesse! еҥын пашаш ит пуро
soojendasime end lõkke ääres ме тулото шокшо дене ырен шинчышна
tõmbas enese küüru тудо пӱгыр лийын
mees viskas end riietes voodile пӧръеҥ вургемге койкышко шуҥгалте
poiss ajas enda sirgu рвезе тӧр шогале
2. (rõhutab kuuluvust) шке, шкендын
andis raamatu enda nime all välja тудо кнагам шке лӱмжӧ дене лукто
enda muredest ta ei räägi шке тургыжшо нерген тудо ок каласкале
ta on enese meelest kangesti tark шке шонымыжо почеш тудо пеш ушан
võta minu pliiats ja anna enda oma mulle мыйын карандашем нал да шкендыным мыланем пу

enne1 <enne 'ende enne[t -, enne[te 'ende[id 6 s> пале, примете
hea enne сай пале
õnneenne пиал толшаш пале
endeid uskuma палылан ӱшанаш
õhus on sügise endeid южышто шыже шижалтеш

enne2 <'enne adv, prep>
1. adv (varem, varemalt) ончыч, ондак
niisugust asja pole ma enne näinud ончыч мый тыгайым ужын омыл
kus sa enne töötasid? тый ончыч кушто пашам ыштенат?
olin ammu enne kohal kui tema мый тудын деч шукылан ончыч верыште ыльым
ta oli ilusam kui kunagi enne тудо моло жапысыже деч моторрак ыле
nii on ennegi tehtud тыге ондакат ыштат ыле
olime juba enne kokku leppinud ондакак мутланен келшенна ыле
enne ma sind ära ei lase, kui kõik ära räägid чыла мыланем каласкалымешкет мый тыйым нигуш ом колто
enne kui vastad, mõtle вашештымет деч ончыч шоналте
2. adv (esmalt, kõigepealt) ончыч
enne mõtle asi läbi, siis otsusta ончыч шоналте вара решенийым лук
kuhu sa kiirustad, söö enne! кушко тунар вашкет, ончыч коч!
kõige enne on vaja plaan koostada эн ончыч планым ямдылыман
3. prep [part] (ajaliselt varem) ончыч
enne lõunat кечывал деч ончыч
enne meie ajaarvamist мемнан эре деч ончыч
enne pühi пайрем деч ончыч
enne tähtaega срок деч ончыч
rong väljub 5 minutit enne kuut поезд куд шагат деч вич минутлан ончыч тарвана
enne ärasõitu кудалме деч ончыч
enne pimedat пычкемыш деч ончыч
enne starti старт деч ончыч
enne õhtut ta ei tule кас деч ончыч тудо огеш тол
4. prep [part] (ruumiliselt varem) -де
enne seda maja keerab tee vasakule тиде пӧрт деке шуде корно шолашке савырна

epee <ep'ee ep'ee ep'ee[d -, ep'ee[de ep'ee[sid_&_ep'e[id 26 s> sport
1. (torkerelv) шпаге
2. (selle relvaga vehklemine) шпаге ден фехтоватлыме

maneer <man'eer maneeri man'eeri man'eeri, man'eeri[de man'eeri[sid_&_man'eer/e 22 s> (komme, käitumis-, tegutsemisviis, käsitluslaad, stiilivõtete kogum) койыш, ыштыме-кучымо, койыш-кучыш, шкем кучымаш
harjumuslikud maneerid тыглан ~ палыме койыш
peened maneerid чатка койыш-кучыш
esinemismaneer ойлымо койыш
jutustamismaneer каласкалыме койыш-кучыш
kõnemaneer мутланымаш койыш
käitumismaneer шкемым кучымо койыш
professori veidrad maneerid профессорын ӧрмашан койышыжо
noor koorijuht dirigeeris Ernesaksa maneeris самырык дирижёр Эрнесакс семын вуйлатен

maneež <man'eež maneeži man'eeži man'eeži, man'eeži[de man'eeži[sid_&_man'eež/e 22 s> (ratsutamisrada v -hoone) манеж
käis maneežis ratsutamas манежыш кудалышташ каен

meel <m'eel meele m'eel[t m'eel[de, meel[te m'eel[i 13 s>
1. (aistingute vastuvõtu- ja eristamisvõime, tajumisvõime) шижмаш
haistmismeel нерӱпш, нерӱпш шижме
huumorimeel мыскарам шижын моштымо, мыскалам шижмаш
ilumeel моторлыкым шижме, моторлыкым шижын моштымаш
kompimismeel кидшӱм, йолшӱм
kuulmismeel колмаш
maitsmismeel тамым шижмаш
nägemismeel ужмаш
rütmimeel ритмым шижмаш
inimese viis meelt айдемын вич жижмашыже
koeral on meeltest eriti arenenud haistmine ja kuulmine пийын чыла шижмашыже кокла гыч нерӱпш ден колмаш эн виян улеш
nagu mingi kuues meel hoiatas mind пуйто ала-могай кудымшо шижмаш мыйым шижтарен
2. (loomus, hingelaad) койыш
lapse tundlik meel тӱткӧ койышан йоча
järeleandliku meelega inimene тыматле койышан айдеме
ta on väga kriitilise meelega тудо пеш шылталше койышан
3. (meeleolu, tunne, tuju) кумыл
nukker meel шӱлыкан кумыл
kurb meel ойгырышан кумыл
heameel куан кумыл, сай кумыл
protestimeel ваштареш шогышо кумыл
tusameel шӱлыкан кумыл, кочо кумыл
vihameel шыде кумыл
emal oli poja üle hea meel аваже эргыж верч куанен ыле
meel on rõõmus чонышто куан
mu meeli valdas ärevus лӱдыкшо кумыл мыйым авалтен
võta, mul ei ole kade meel! нал, мыланем жал огыл
mul hakkas temast hale meel мыланем тудо мыскыньын койо
võime rahuliku meelega v rahulikul meelel koju minna ме ласка чон дене мӧҥгыш каен кертына
see asi pole mulle meele järele тиде мыланем чон семын огыл, тиде мыланем ок келше
raske on igaühe meele järgi olla чылалан йӧраш неле
4. kõnek (aru, mõistus) уш, акыл, уш-акыл
ta läks meelest segaseks тудо ушым йомдарен
meel läheb segi v sassi уш лугалтын
tormab nagu meelest ära ушым йомдарыше гай кудалеш
millal tema meele pähe võtab! кунам тудын ушыжо пура
5. (mõte, arvamus, seisukoht) ой, ойпидыш, шонымо, уш
selles asjas nad olid ühel meelel тиде йодышышто нуно ик шонымашан лийыныт, тиде йодыш дене нунын ик ойпидыш лийын
keegi ei tea, mis tal meeles mõlgub нигӧ ок пале, мо тудын ушыштыжо
oli algul nõus, kuid on vahepeal meelt muutnud ончыч тудо келша ыле, а вара шонымыжым вашталтен
6. (sisekohakäänetes) (mälu) уш, шарнымаш, шарныме
jäta see meelde! шарне тидым!
lugu sööbis poistele alatiseks meelde тиде лийме рвезе-влаклан ӱмырешлан ушыш кодын
äkki torgatas meelde, et ... мый трук шарналтышым, ...
see on mul meeles мый тиде нерген шарнем
anekdoodid ei seisa meeles мыскара-влак ушыш огыт код
mul läks majanumber meelest ära мый пӧртын номержым монденам
tuletasime üliõpilasaastaid meelde ме студент пагытым шарналтен улына
see maastik tuletab meelde Saaremaad тиде вер Сааремаа семын коеш

meene1 <meene m'eene meene[t -, meene[te m'eene[id 6 s> (mälestusese, suveniir) сувенир (шарналташ ыштыме ӱзгар)

meene2 <m'eene m'eese m'ees[t -, m'ees[te m'eese[id 10 adj> (meega koos) мӱян, мӱяҥше
meesed sõrmed мӱяҥше парня

meer <m'eer meeri m'eeri m'eeri, m'eeri[de m'eeri[sid_&_m'eer/e 22 s> (linnapea, kohaliku omavalitsuse juht Prantsusmaal, Inglismaal jm) мэр

mees <m'ees mehe m'ees[t -, mees[te meh/i 13 s>
1. (meesterahvas) пӧръеҥ, марий
keskealine mees кокла ийготан пӧръеҥ
keskmist kasvu mees кумда вачан пӧръеҥ
laiaõlgne mees икмарда кӱкшытан пӧръеҥ
jõukas mees улан пӧръеҥ
ettevõtlik mees чулым пӧръеҥ
vallaline mees ӱдыр налдыме пӧръеҥ, ватандыме пӧръеҥ
lahutatud mees ойырлышо пӧръеҥ
lesestunud mees тулык марий
üle küla mees улыке яллан марий
siitkandi mees тиде верла гыч марий
mees parimas eas v paremates aastates вийвал марий
see on meeste jutt тиде пӧръеҥ (коклаште) мутланымаш
maailmameister meeste odaviskes умдым кудалтымаште пӧръеҥ коклаште тӱнямбал чемпион
poiss on juba meheks sirgunud капеш шушо рвезе, ушым шындыше рвезе
poiss käib mehe ette v annab mehe mõõdu välja рвезе пӧръеҥ семынак койшо
see on mehe tegu пӧръеҥлан келшен толшо койыш
räägime nagu mees mehega пӧръеҥ семын мутлнена
näita, et sul mehe süda sees on! шке пӧръеҥ улметым ончыктен пу!
ole mees, pea vastu! пӧръеҥ лий, шкендым кучо гына!
ega temagi taha mehest madalam olla тудат моло семын уда лийнеже ок шу
ta on iga töö peale mees тудын чылалан кидше толеш
2. (meesisik tegevusala, harrastuse jms järgi) еҥ, айдеме, марий
kaubalaeva mehed ужалше судно гыч еҥ
mina pole selle töö mees ты пашам мый ыштен ом керт, тиде пашалан кидем ок тол
ta on rohkem saksa keele mees тудо сайрак немыч йылмым пала
sa nüüd kaptenist mees тый ынде капитан улат
lihtne musta töö mees проста пашаче (еҥ)
3. (viisakusväljendites palvet, soovi esitades v tänades) айдеме
aita natuke, ole meheks! айдеме лий, изишак полшо
olge meheks aitamast! полшыметлан тау
olge meheks hea nõu eest! сай ойкаҥашланет тау!
4. (abielu-) марий, пелаш
minu seaduslik mees мыйын чын марием, мыйын закон почеш возалтме марием
naine on mehele truu вате марийжылан ӱшан
ta petab oma meest тудо шке марийжым вес пӧръеҥ дене ондала
õde läks mehele ака марлан лектын
lahutas mehest ära тудо (марийже деч) ойырлен каен
lõi teise naise mehe üle тудо вес ӱдырамашын марийжым шупшын налын
meil on veel kaks tütart mehele panna мемнан эше кок марлан кайдыме ӱдырна уло
5. (inimene, isik, asjamees, tegelane) айдеме, еҥ
riigimees кугыжаныш еҥ
see on meie mees тиде мемнан еҥ
teeb õige mehe näo pähe тыге коеш, пуйто нимат лийын огыл
kui asi avalikuks tuleb, oled kadunud mees тиде паша моло-влаклан пале лиеш гын, тый йомшо айдеме лият
mis ta, vaene mees, nüüd peale hakkab? мыскынь, ынде мом ышташ тӱҥалеш?

meie pl <meie meie m'ei[d, meie[ks meie[ni meie[na meie[ta meie[ga; sg mina 0 pron (kasutatakse rõhulises asendis)>; me pl <m'e_&_me m'e_&_me m'e[id, m'e[isse m'e[is m'e[ist m'e[ile m'e[il m'e[ilt m'e[iks; sg ma 0 pron (kasutatakse rõhutus asendis)>
1. (osutab vähemalt kahesele rühmale, kuhu kõneleja v kirjutaja kuulub) ме
meie ja teie ме да те
meie -- sina ja mina ме -- тый да мый
meid on kokku viis ме визытын улына
mitte keegi meist мемнан кокла гычын нигӧ
mis ta meist tahab? тудлан мемнан дечын мо кӱлеш?
meil pole sellega pistmist тидын дене мемнан пашанат уке
püüdke [ilma] meieta läbi saada мемнан деч посна лияш тыршыза
jäägu see jutt meie vahele тек тиде мутланымашна мемнан коклаштына кодеш
2. (kelle oma) мемнан, -на

menüü <men'üü men'üü men'üü[d -, men'üü[de men'üü[sid 26 s> (toidukaart, toiduvalik); info (arvuti valikuvõimaluste loetelu) меню
rikkalik menüü поян меню

minek <minek mineku mineku[t -, mineku[te mineku[id 2 s>
1. (eemalduv liikumine, minemine) тарванымаш, кайымаш, колтымаш
kuhu minek? куш(ко) кает?
arsti juurde minek эмлызе деке кайымаш
sõjaväkke minek армийыш(ке) ~ салтакыш кайымаш
jalutama minek яндар южыш каен коштмо
sinna minekuga ei ole kiiret тыланет тушко каяш кызытак огыл, тыланет каяшлан вашкаш огеш кӱл
oli riides nagu kuskile minekul тудо тыге чиен ыле, пуйто ала-кушко каяш ямдылалтын
pani mineku peal mantlinööpe kinni тудо кайымыж семын ~ годым пальтожым полдыштен
käisime ühe minekuga viisteist kilomeetrit [maha] ме каныме деч посна латвич километрым каен улына
olin magama minekul, kui uksekell helises мый малаш каем ыле, кунам омса йыҥгыр йыҥгыртен
kerge minekuga jalgratas яшката йолорва
2. (lahkumine, äraminek) кайымаш; (ärasõit) торлымаш, кайымаш
külaline juba asutab minekut v seab minekule уна каяшат шона
rongi minekuni on veel aega поезд торлымо ~ кайыме деч ончыч эше жап уло
enne lume minekut лум кайыме деч ончыч
3. (surm) колымаш, азал, ӱмыр кӱрылтмӧ, пытыме; (suremine) колымо
hingusele minek колымаш, ӱмыр кӱрылтмаш
kas ta minek oli kerge? тудын колымыжо куштылго лийын? тудо куштылгын колен?
haige oli üksvahe juba peaaegu minekul икжапын черле колымашыште лийын
4. (siirdumine teise olukorda, seisundisse) кайымаш, лекмаш, кодымаш
pensionile minek пенсийыш кайымаш
tehaste pankrotti minek заводын банкротыш кайымыже
ilma soojale minek игече шокшештын
pojengide õitsema minek пион пеледалтеш
inimese kõhnaks minek айдеме туешкымаш ~ каҥгештмаш ~ явыгымаш
5. (nõutavus, ostetavus) йодмаш
uuel leivasordil oli minekut киндын у йишыжын йодмаш лийын
raamatul oli hea minek книган сай йодмаш лийын, книга сай йодмашан ыле
filmil on hea minek фильмын сай йодмашыже ыле
6. (hoog) талышныме, ылыжме; (edu) сеҥымаш, сеҥыш, перке
jutul oli juba hea minek sees мутланымаш сайын талышненак ыле
tööl pole enam endist minekut паша умбакыже талышнен огыл
viljakasvul on pärast vihma hea minek кинде йӱр деч вара кушкаш талышна гына
nohikutel pole naiste juures minekut шып-влак ӱдырамаш шинчаште сеҥышыш огыт лек

minev <minev mineva mineva[t -, mineva[te mineva[id 2 adj>
1. (partits) кайыше
Tartusse minev buss Тартуш кайыше автобус
ekspordiks minev või ужалмашке кайыше ушкал ӱй
2. adj (aja kohta: praegusele vahetult eelnenud, viimane) эртыше, эртен кайыше
see oli mineval nädalal тиде эртыше арнян лийын
mineval suvel oli laulupidu эртен кайыше кеҥежын муро пайрем лийын
ta sündis mineva sajandi lõpus тудо эртыше курым мучаште шочын улмаш
mul on osa mineva aasta puhkusest saamata мый эше эртыше канымын ужашыжым налын омыл
ta on minevast kolmapäevast saadik haige тудо эртыше вӱргече гыч черле улеш
3. adj (müübiv, nõutav) сайын кайыше
minev kaup сайын кайыше сату, чӱчкыдын налме сату

želee <žel'ee žel'ee žel'ee[d -, žel'ee[de žel'ee[sid_&_žel'e[id 26 s> (tarretis) желе
jõhvikaželee турнявӧчыж желе

vene1 <vene ag> руш
vene rahvas руш калык
vene keel руш йылме
vene vägilased руш талешке-влак
eesti-vene sõnaraamat эстон-руш мутер
vene [õigeusu] kiriku sibulkuplid руш черкын вуйжо-влак
vene ahi руш коҥга
joob vene vodkat тудо руш аракам йӱэш

vene2 <vene vene vene[t -, vene[de vene[sid 16 s> etn (ühest puust õõnestatud paat) коплен ыштыме пуш
haavatüvest vene шопке гыч коплен ыштыме пуш, шопке пуш