?! Küsitud kujul või valitud artikli osast otsitut ei leitud, kasutan laiendatud otsingut.
Leitud 7 artiklit
hunt, hundi 'metsloom, susi' < kasks hunt 'Hund'
- Esmamaining: Tartumaa 1582
- Vana kirjakeel: (Tartumaa 1582) Piotr Hund; (Tallinna Linnaarhiiv 1625) Hund, Hanß (karmann); (Stahl 1637: 131) Hunt, huntist 'Wolff'; (Stahl HHb II 1637: 234) üchtekit hunti 'Kein Wolff'; (Stahl HHb IV 1638: 221) Wata minna leckitan teid kudt Lambat, nendehuntide ∫ecka 'Siehe, Jch ∫ende euch wie Schafe mitte vnter die Wolffe'; (Göseken 1660: 351) hunt 'wolff'; Hunt hullub 'wolff heulet'; (Tallinna Linnaarhiiv 1710) Hunti Mattz; (Vestring 1720-1730: 40, 269) Hunt | Unt, -di 'der Wolff'; (Helle 1732: 96) hunt 'der Wolff'; (Helle 1732: 182) sussi 'der Wolf'; (Piibel 1739) Te͠ma würstid on temma sees kui hundid, mis saki kissuwad; (Hupel 1780: 158, 298) hunt, -i r. 'der Wolf'; unt, -i r. 'der Wolf'; (Arvelius 1787: 92) need on hundi perses; (Hupel 1818: 48) hunt, hundi r. 'der Wolf'; (Lunin 1853: 31) hunt, hundi r. d. 'волкъ'
- Murded: un´t eP M T; unt R(hunt Kuu, `unti Vai); unt Hi(hunt Phl) (EKI MK)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 1389 hun´t, hun´di 'Wolf'; Wiedemann 1893: 1256 hun´t, hun´di 'Wolf (auch in Machinen)'; ÕS 1980: 168 hunt;
- Saksa leksikonid: Schiller-Lübben hunt 'Hund'; MND HW II: 1 hunt 'Hund als Haustier, Wachhund, Hetz-, Jagdhund'
- Käsitlused: < sks Hund ~ kasks... (EEW 1982: 407); < kasks hunt 'koer' (Raun 1982: 14; Ariste 1963: 89-90; Liin 1964: 63; Raag 1987: 325; EES 2012: 81)
- Sugulaskeeled: sm huntti (1874) (murt.) susi, suuri koira; laiskuri, hulttio /Wolf, großer Hund; Faulenzer, Lump < germ, vrd rts hund 'koira; laiskuri’'; sm huntti susi; is huntti susi < ee (SSA 1: 185); lv un´t Wolf (Kettunen 1938: 453)
kalk, kalgi 'lubi' < kasks kalk 'Kalk'
- Esmamaining: Gutslaff 1648-56
- Vana kirjakeel: (Gutslaff 1648-56) temma enge anni Sinnulle ütte Kalcke kiwwi
- Murded: kal´k, kal´gi 'lubi; lubjakrohv' Tor T V; kalk, `kalgi Jõh Vai (EMS II: 592)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 212 *kal´k, kal´gi 'Kalk, Mörtel'; *klōr-kal´k 'Chlorkalk'; Wiedemann 1893: 193 *kal´k, kal´gi 'Kalk, Mörtel'; *klōr-kal´k 'Chlorkalk';
- Saksa leksikonid: Lübben 1888 kalk 'Kalk'
- Läti keel: lt kaļ̃ķi, skaļ̃ķi (1638 Skallkes) Kalk < mnd. kalk (Sehwers 1918: 57, 88, 149); lt skaļ̃ķes Kalk < mnd. kalk (Sehwers 1953: 105); lt kaļķis kalk (Kettunen 1938: 111);
- Sugulaskeeled: sm kalkki [Agr] maalaji, kaltsium / Kalk < rts kalk (‹ kasks kalk); is kalkki; krj kalkki < sm; vdj kalkki < sm ~ is ~ ee (SSA 1: 286); vdj kalkki lubi; известь (VKS: 370); lvS kal´k; lv kālk̆ka kalk (Kettunen 1938: 111)
kool|meister, -meistri '(kooli)õpetaja' < asks scholemêster, -mêͥster koolmeister-sõna ei-diftongi lähtekohaks võib olla alamsaksa meister või saksa Meister
- Esmamaining: Müller 1600-1606
- Vana kirjakeel: (Müller 1600-1606: 210) oma Arma Schoelmeistri wasta; (Müller 1600/2007: 372) ned nohret ScholÿPoisit oma Arma Schoelmeistri wasta Scholi siddes v̈tlewat (11.11.1603); (Gutslaff 1648-1656) tullewat sest suhre Kohlmeistri Koddust; (Göseken 1660: 297) Koolmester 'Schulmeister'; (Göseken 1660: 425) Koolmester 'schulmeister'; Koolmester 'Caplan'; Koolmeistri palck 'schul-Geld'; Kooli pehlene (koolmeister) 'unterlehrer (ludi magister)'; (Vestring 1720-1730: 91) Koolmeister 'Ein Schulmeister'; (Hupel 1766: 117) koolmeistril on kül teggemist et temma öppetab lapsi ramatut ning peatükkid luggema; (Hupel 1780: 189) koolmeester (koolmeister) r. 'Schulmeister'; (Arvelius 1787: 25) Kolmeister olli ölnud; (Arvelius 1790: 45) Kirriku öppetaja kitis koolmeistrit; (Hupel 1818: 97) koolmeester od. koolmeister, -tri r. d. 'Schulmeister'; (Lunin 1853: 69) koolmeester ~ koolmeister, -tri r. d. 'школьный учитель'
- Murded: kool`meister (kuol-, kuul-, koul-) 'õpetaja' R eP eL (EMS III: 603, 775)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1893: 357 kōl´meisterdama 'schulmeistern'; Wiedemann 1893: 593 kōl´-meister 'Schulmeister'; ÕS 1980: 298 † koolmeister;
- Saksa leksikonid: Lübben 1888 schol(e)-mêster 'Schulmeister'; Lübben 1888 mêster, meister 'Meister; bes. ehrenvoller Titel für Lehrer, Gelehrte, Ärzte etc.'; MND HW III schôl(e)mêͥster 'Titel eines Stifts- oder Domherrn, scolasticus; Rektor der städtischen Schule; Schulmeister, Lehrer; Dorfschulmeister, Dorflehrer'
- Käsitlused: < sks Schulmeister (EEW 1982: 940); < kasks schole-mester (Liin 1964: 61); (Ariste 1940)
- Läti keel: lt † skuõlmeĩsteris [1638 Skohl-mei∫ters] Schulmeister (Sehwers 1918: 55, 95, 158); skuõlmeisteris Schulmeister < nd. schōlmeister (Sehwers 1953: 108); skuolmeistars Schulmeister, Lehrer < mnd. schôl(e)mêster (Jordan 1995: 88);
- Sugulaskeeled: lvS skuolmeister Schulmeister (SLW 2009: 176); lv skùo̯lmeì̯stə̑r (Kettunen 1938: 373); lv skūolmēstar koolmeister; skolmeistars (LELS 2012: 296)
liim, liimi 'kleepimisvahend' < kasks lîm 'Leim'
- Esmamaining: Stahl 1637
- Vana kirjakeel: (Stahl 1637: 85) Lihm, lihmi∫t 'Leim'; (Göseken 1660: 291) Lijhm, -i 'Leim'; (Göseken 1660: 473) Lijmi 'leim (der Tischler)'; lijmi kaas üchte panna 'leimen'; (Vestring 1720-1730: 114, 115) Liim, -mi 'Der Leim'; limima 'leimen'; (Helle 1732: 131) liim 'der Leim'; (Hupel 1780: 205) liim, -i r., d. 'Leim'; (Hupel 1818: 122) liim, -i r. d. 'der Leim'; (Lunin 1853: 89) liim, -i r. d. 'клей'
- Murded: liim, liimi 'kinnitussegu' eP Hls TLä San VLä(-m´); liim, `liimi R(`liimi VNg Vai) (EMS V: 191)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 564, 565 līm, līmi 'Leim'; līmima, -min; līmma (d) 'leimen'; Wiedemann 1893: 511 līm, līmi (klīm) 'Leim'; līmima, -min; līmma (d) (klīmima) 'leimen'; ÕS 1980: 370 liim;
- Saksa leksikonid: Lübben 1888 lîm 'Leim'; Schiller-Lübben lîm 'Leim, bitumen'; MND HW II: 1 lîm 'Leim, weiches Bindemittel zum Zusammenfügen von Holz'
- Käsitlused: < kasks lîm (EEW 1982: 1302; Raun 1982: 75; Ariste 1963: 95; Liin 1964: 54); < kasks līm (SSA 2: 73); < asks līm 'kleepaine' (EES 2012: 240)
- Läti keel: lt lĩme, lĩms Leim < mnd. līm 'Leim' (Sehwers 1918: 152; Sehwers 1953: 73); līme, līms Leim < mnd. lîm (Jordan 1995: 75); lĩmêt leimen < nd. līmen 'leimen' (Sehwers 1918: 152; Sehwers 1953: 73); līmēt leimen < mnd. lîmen (Jordan 1995: 75);
- Sugulaskeeled: sm liima [1637] kiinnitysaine / Leim, Klebstoff < mrts līm 'kiinnitysaine, liima, kalkki' (SSA 2: 73); lv līm Leim < kasks lîm (Kettunen 1938: 198; SSA 2: 73); lv līm liim; līme; līmõ, līmtõ liimida; līmēt (LELS 2012: 169, 170)
ruum, ruumi < kasks rûm 'Raum'
- Esmamaining: Müller 1600-1606
- Vana kirjakeel: (Müller 1600-1606: 303) et tæma meidt sen suhre ninck laÿa Taÿwase rhumi sisse tachtis wia; (Müller 1600/2007: 186) nÿ paliu ruhmi Bethlehemi Liñas (25.12.1601); (Gutslaff 1648: 231) Mah 'Raum'; (Göseken 1660: 295) Ruum, -i 'Raum'; (Vestring 1720-1730: 211) Ruum, -mi 'Der Raum'; (Piibel 1739) Jona olli mahhaläinud laewa rumi sisse, ja mahhaheitnud; (Hupel 1780: 261) ruum, -i r., d. 'der Raum'; (Hupel 1818: 212) ruum, -i r. d. 'Raum'; (Lunin 1853: 164) ruum, -i r. d. 'мѣсто, пространство'
- Murded: ruum, `ruumi 'asu; eluase' Kuu VNg Lüg Vai; ruum, ruumi Sa Muh Hi L Ha JMd Koe VJg I Plt KJn Vil M T Krl VId (EKI MK)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 1093 rūm, rūmi 'Raum, Platz'; Wiedemann 1893: 989 rūm, rūmi 'Raum, Platz'; ÕS 1980: 603 ruum;
- Saksa leksikonid: Lübben 1888 rûm 'Raum, Platz, bes. freies Feld, freie See'; Schiller-Lübben rûm 'Raum, Platz, bes. freies Feld'; MND HW II: 2 rûm, rôm 'Ausdehnung; Zwischenraum, Abstand; verfügbarer Platz; Fläche, Gebiet; Ort, Stelle'
- Käsitlused: < kasks rūm 'Raum' (EEW 1982: 2564; EES 2012: 440); < kasks rûm (Raun 1982: 146; Liin 1964: 52; Ariste 1972: 95); < asks (Ariste 1940: 23); < mnd. (Raag 1987: 324)
- Läti keel: lt rũme Raum < mnd. rūm 'Raum' (Sehwers 1918: 157; Sehwers 1953: 104); rūme Raum; Wohnraum < mnd. rûm 'Raum' (Jordan 1995: 86);
- Sugulaskeeled: sm ruuma [1752 'huone'] tila; laivan lastitila; lantala / Raum, Platz; Frachtraum; A btrittsgrube < rts, vrd mrts rum, ruum 'tila, paikka; huone; lastiruuma' (SSA 3: 114; SKES: 889); lv rūi̯m, rùim, rūm Raum; Miete < kasks rûm (Kettunen 1938: 346); rūim, rūm ruum; telpa, vieta, rūme (LELS 2012: 276)
varp2, varbi 'lubikrohv' < kasks warp 'Wurf, Auswurf'
- Esmamaining: Wiedemann 1869
- Murded: var´p, varbi 'lubikrohv' Sa (EKI MK)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 1454 war´p, war´bi (O) 'Bewurf mit Kalk'; Wiedemann 1893: 1314 war´p, war´bi (O) 'Bewurf mit Kalk'; EÕS 1937: 1647 varp '[lubi]krohv'; ÕS 1980: 776 varp '(lubi)krohv';
- Saksa leksikonid: Lübben 1888 warp 'Wurf; Auswurf'
- Käsitlused: < kasks... (EEW 1982: 3737); < asks warp (Ariste 1966: 76)
- Vt varpima2
värv, värvi < kasks verwe 'Farbe'
- Esmamaining: Rossihnius 1632
- Vana kirjakeel: (Rossihnius 1632: 433) Sihskit peäwat sahma nemma kuj lummi, echk nemmät olles kui werrest farb, sihskit pääwat nemmat kuj will sahma; (Stahl 1637: 54) farw, farwi∫t 'Farbe'; (Stahl HHb IV 1638: 246) ninck kus temma on kudt punnane Farw 'vnd wenn ∫ie gleich ist, wie Ro∫infarb'; (Gutslaff 1648: 212) Karw /a 'Farbe'; (Göseken 1660: 285) warwi 'Farbe'; (Göseken 1660: 725) warw 'Farb'; (Göseken 1660: 574) punnane warw 'röthe (rubedo)'; (Göseken 1660: 221, 507S) rohhtne Warw (roheline) 'Grünspann'; (Göseken 1660: 598) rohhtne Warw 'Spangrün / Grünspan'; (Göseken 1660: 548) palle warw (mink) 'schmincke (fucus)'; (Piibel 1739) ommad silmad wärwiga hörunud; (Hupel 1780: 302) wärw, -i r. d. 'die Farbe (zum Färben)'; (Hupel 1818: 272) wärw, -i r. d. 'die Farbe (zum Färben)'; (Lunin 1853: 218) wärw, -i r. d. 'краска для крашенiя'
- Murded: värv, `värvi R(`värvi Vai); vär´v (-r-), värvi S(vär´m Jäm Muh); vär´v (-r-), värvi K I Nõo Võn Kam Ote; vär´m (-r-), värmi L Kõp Vil M TLä San V(ver´m Har); värb, värbi (värvi) Mar Mär Vän Nis (EKI MK)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 1476, 1477 wär´m, wär´mi '= wär´w'; wär´w, wär´wi 'Farbe'; Wiedemann 1893: 1334 wär´w, wär´wi (wär´m) 'Farbe'; ÕS 1980: 810 värv;
- Saksa leksikonid: Lübben 1888 verwe, varwe (varue, varve, varfe) 'Farbe'; Schiller-Lübben verwe, varwe 'Farbe'; MND HW I verwe (verve) 'Färbung, Farbe, Farbstoff'; varwe (varue, varve, varfe) 'Farbe, color; Farbstoff, Farbe; Aussehen'
- Käsitlused: < kasks verwe, varwe 'Farbe' (EEW 1982: 3988; Liin 1964: 54; Ariste 1972: 95; EES 2012: 621); < kasks verwe (Raun 1982: 212); < kasks varwe 'Farbe' (Ariste 1963: 108)
- Läti keel: lt per̃ve Farbe < mnd. verwe 'Farbe' (Sehwers 1918: 49, 155; Sehwers 1953: 87); lt varve Farbe < mnd. varwe 'Farbe' (Sehwers 1953: 152); perve Farbe, vorzüglich Ölfarbe < mnd. verwe 'Färbung, Farbe, Farbstoff' (Jordan 1995: 81);
- Sugulaskeeled: sm väri [1642 färi] < rts färg (Häkkinen 2004: 1519); lvS peru Farbe (SLW 2009: 147); lv ver̄m Farbe, Farbstoff < küsks warve (Kettunen 1938: 478); lv verm värv; krāsa (LELS 2012: 360)
- Vt värvima