?! Küsitud kujul või valitud artikli osast otsitut ei leitud, kasutan laiendatud otsingut.
Leitud 27 artiklit
hoov, hoovi 'õu' < kasks hof 'Hof'
- Esmamaining: Müller 1600-1606
- Vana kirjakeel: (Müller 1600-1606: 80) meddÿ How ninck Maÿa; (Müller 1600/2007: 330) meddÿ How ninck Maÿa (14.10.1603) 'hoov'; (Stahl 1637: 73) hohw, hohwist 'Hoff beim Hause'; (Stahl HHb III 1638: 223) kus temma welja lex howi ∫i∫∫e 'als er hinaus ging nach dem Vorhoffe'; (Göseken 1660: 349, 350) Hohwi 'hoff (beym hause in der Statt)'; Howemeister 'hoffmeister'; (Hupel 1818: 46) hoow, -i r. d. 'Gehöft, Hof'; (Lunin 1853: 30) hoow, -i r. d. 'дворъ, дворикъ'
- Murded: oov S L(uõv Khn); oov ~ uov K; `uovi R; uuv ~ uuv´ M T; huuv´ V(hüüp´ Se) (EKI MK)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 800 hōw, hōwi 'Hof, Stallabteilung im Kruge'; Wiedemann 1893: 726 hōw, hōwi 'Hof, Stallabteilung im Kruge'; ÕS 1980: 165 hoov;
- Saksa leksikonid: Schiller-Lübben hof 'Hof, der (meist umschlossener) Raum neben einem Gebäude oder um dasselbe'; MND HW II: 1 hof, hōf; Pl. hōve, hȫve 'umbautes oder umzäuntes Grundstück, Haushof, Hofraum, Garten, Obst-, Baumgarten'
- Käsitlused: < kasks hof 'Hof' (EEW 1982: 384; Ariste 1963: 89; Liin 1964: 52; Raun 1982: 13; EES 2012: 79)
- Läti keel: lt uovis Hof (Sehwers 1953: 148);
- Sugulaskeeled: sm hovi [1642] hallitsijan asunto ja sen henkilöstö; herraskartano; talo, maatila / Hof, Gut < mrts ho(o)f, ho(o)ff 'hovi' (‹ kasks hof ’hovi’) (SSA 1: 176); sm hovi Herscherhof, Gut < kasks hof, hōf 'eingefriedeter Raum, Grundstück, Garten' (Bentlin 2008: 111-112); lv *o’vvə̑ (?) draussen (= u`llə̑) < ? ee õue (Kettunen 1938: 265)
keiser, keisri 'riigivalitseja' < kasks keiser 'Kaiser'
- Esmamaining: Müller 1600-1606
- Vana kirjakeel: (Müller 1600-1606: 135) Kudt nüith se Keÿser oma Pæ|mehe Ramato ollÿ lugkenuth; (Müller 1600/2007: 72) Tæma olka Keÿser (18.12.1600); (Müller 1600/2007: 324) Sÿß kiriutas se Pæmees selle Keÿserille ielles ninda (14.10.1603); (Rossihnius 1632: 140) Andket selle Keysrille, mea se Keysri kohus om; (Stahl 1637: 77) Kei∫er, kei∫ri∫t 'Keiser'; (Stahl HHb II 1637: 144) Bapst ninck Kei∫er 'Papst / Käy∫er'; (Gutslaff 1648: 221) Keiser 'Keiser'; (Gutslaff 1647-1657: 269) selle kaiserille; selle kaisarille; mea se kaisari perral om; (Göseken 1660: 289) Keijser, -i 'Käyser'; (Göseken 1660: 400) Kayser 'Keyser'; Kaysri wald 'monarchy (Keyserthumb)'; (Piibel 1739) Paulus otsib kohhut Keisri jurest; (Hupel 1780: 177) keiser, -sri r., d. 'der Keiser'; (Arvelius 1787: 47) Keisri Proua; (Hupel 1818: 78) keiser, keisri r. d. 'Keiser'; keisri, keisri d. 'Keiser'; (Lunin 1853: 55) keiser, keisri r. d. 'Государь, Императоръ'
- Murded: `keiser, `keisri 'riigivalitseja' R eP; `keiser, `keisre Pä VlPõ M (EMS II: 961); `keisri T V
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 287 keizer, keiz´ri; keiz´ri, keiz´ri (d) 'Kaiser'; keizerina (keizerinna) 'Kaiserin'; keizri-prõua 'Kaiserin'; Wiedemann 1893: 259 keizer, keiz´ri; keiz´ri, keiz´ri (d) 'Kaiser'; keizerina (keizerinna) 'Kaiserin'; keizri-prõua 'Kaiserin'; ÕS 1980: 254 keiser;
- Saksa leksikonid: Schiller-Lübben keiser 'Kaiser'; MND HW II: 1 keyser (keser, keiser, keyzer, kayser) 'Kaiser'
- Käsitlused: < kasks keiser 'Kaiser' (EEW 1982: 764; Raun 1982: 34; Ariste 1963: 92; Liin 1964: 44; EES 2012: 142); < kasks keiser 'Kaiser' ~ rts kej-, kei(j)-, keysare, keiser (Raag 1987: 338)
- Läti keel: lt ķeĩzers, ķeizars (1586 tam Key∫eram) Kaiser < mnd. keiser (Sehwers 1918: 54, 80, 149; Sehwers 1953: 63); ķeizars, ķeizers Kaiser < mnd. keyser (Jordan 1995: 71);
- Sugulaskeeled: sm keisari [Agr] Kaiser < rts kejsare (‹ kasks keiser); krj keisari < sm (SKES: 178; SSA 1: 338); lvS k´eizer, k´eiser, t´eiser, t´eisar Kaiser (SLW 2009: 96); lv kēzar Kaiser (Kettunen 1938: 118); kēzar keiser; ķeizars (LELS 2012: 115)
klaas, klaasi < kasks glas 'Glas'
- Esmamaining: Müller 1600-1606
- Vana kirjakeel: (Müller 1600-1606: 38) lebbÿ v̈hhe Glase Ackna; (Müller 1600-1606: 143) nÿ selgket kuÿ üx Vws Glaβ|acken; (Müller 1600/2007: 442) kuÿ v̈x Vws Glaßacken 14.09.1604); (Rossihnius 1632: 149) tey temma ütte klasi Salwi kahn, ninck astis taggasi temma jaljude mannu; (Rossihnius 1632: 149) sel olli ütz klasick, ilma|seggematta ninck illusa weh kahn; (Stahl 1637: 65) klahs, klahsist 'Glas'; klahsacken, klahsacknast 'Glasfen∫ter'; (Stahl HHb II 1637: 12) Kudt ∫e pehwlick pai∫tap lebbi öhe kla∫i 'Als die Sonne durch∫cheine das Glaß'; (Gutslaff 1648: 216) Klâsick 'Glaß'; (Göseken 1660: 287) Laas, -i 'Glaß'; (Göseken 1660: 418) Laasi 'Glas'; laas ackn 'Fenster'; (Vestring 1720-1730: 83, 103) Klaas, -si 'Das Glas'; Laas, -si 'Das Glaß'; (Helle 1732: 115, 322) klaas 'das Glaß'; (Hupel 1766: 4) jo igga homiko … ühe weikse klasiga sest winast; (Hupel 1780: 183, 197) klaas, -i r., d. 'Glas'; laas, -i (klaas) r., d. 'das Glas'; (Arvelius 1782: 99) selle klaasi läbbi; (Hupel 1818: 88, 110, 111) klaas, -i r. d. 'Glas'; laas, -i r. d. 'Glas'; laes, lasi Ob. 'das Glas'; (Lunin 1853: 62, 80) klaas, -i r. d. 'стекло, стаканъ, рюмка'; laas, -i r. d. 'стекло'
- Murded: klaas (-s´-) Hi L K(-oa-, -ua-); klaas (-s´-) I T V; `klaasi R; laas (-s´-) Sa L VlPõ M San Urv Har (EMS III: 306-307)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 343, 521 klāz´, klāzi 'Glas'; lāz´, lāzi '= klāz´'; Wiedemann 1893: 309 klāz´, klāzi (lāz´) 'Glas'; ÕS 1980: 272 klaas;
- Saksa leksikonid: Schiller-Lübben glas 'Glas'; MND HW II: 1 glas, Pl. glāse, glēse 'Glas; Glas zu Fenstern; Glasgefäß; Uringlas des Arztes; Sanduhr, Stundenglas'
- Käsitlused: < vrd sks Glas (EEW 1982: 861); < kasks glas (Ariste 1963: 92-93; Liin 1964: 52; Ariste 1972: 95; Raun 1982: 42; SSA 2: 49; EES 2012: 164)
- Läti keel: lt glãze [1638 Ghla∫e] Glas < mnd. glas, pl. glāse (Sehwers 1918: 60, 87, 148; Sehwers 1953: 36); glāze, glāza, glāzs Glas; Trinkglas < mnd. glas (Jordan 1995: 62);
- Sugulaskeeled: sm lasi [Agr clasi] Glas; Fenster < mrts glas 'lasi' (‹ kasks glas); is klasi; krj (k)lasi; vdj klasi < sm (SSA 2: 49); sm lasi Glas; Fenster < asks glas ~ rts glas (Bentlin 2008: 135); is lazi (Len, Kan) klaas (Laanest 1997: 97); vdj klazi klaas; стекло (VKS: 437); lvS glās ~ glāos ~ gla°s ~ glās´ Glas (SLW 2009: 57); lv glǭz Glas < kasks glas (Kettunen 1938: 59); glǭz klaas (materjal); stikls; tējglǭz teeklaas; tējas glāze (LELS 2012: 63)
kool, kooli 'õppeasutus' < kasks schole 'Schule'
- Esmamaining: Tartumaa 1582
- Vana kirjakeel: (Tartumaa 1582) Kolie Mikk; (Müller 1600-1606: 149) Schoel, Schole, Scholi; Scholi ninck Kirckode sisse leckitama; (Müller 1600/2007: 248) ilma KirckIssandate ninck Scholi Poÿsidte kaas (17.07.1603) 'ilma koolipoisteta'; (Müller 1600/2007: 340) Muito eth Kirckut ninck Scholit 14.10.1603); (Rossihnius 1632: 153) mönne sahte teye peßma teye kohli sissen, ninck sahte neid perran|kiwsama üttest lihnast teise; (Stahl HHb II 1637: 18) kolit / kirckut ülle∫piddanut 'Schul / Kirch erhalten'; (Stahl LS II 1649: 636) meije Kirckode ninck Kohlide ∫ees 'in vn∫ern Kirchen vnd Schulen'; (Gutslaff 1648: 236) Kôli 'Schule'; (Gutslaff 1647-1657: 225) oppis neihnde kohlide sissen; (Göseken 1660: 297) Kooli 'Schuel'; (Göseken 1660: 425) Kohli 'schule'; Kooli keima 'in die schule gehen'; (Göseken 1660: 373) Judaliste Kool 'Juden Schul'; (Vestring 1720-1730: 91) Kool, -li 'Die Schule'; (Helle 1732: 119) kool 'die Schule'; (Helle 1732: 308) suur kool 'die Trivial-Schule'; (Hupel 1766: 117) se ei lähhä ennam koli, waid arwab ennast walmis öppetud ollewad; (Hupel 1780: 189) kool, -i r., d. 'Schule'; (Hupel 1818: 97) kool, -i r. d. 'Schule'; (Lunin 1853: 69) kool, -i r. d. 'школа, училище'
- Murded: kool, kooli 'õppeasutus' Hi L K(kuo-, kua-); koel, kooli Sa Muh Lä; kuul, kooli VlPõ eL; `kuol(i) R (EMS III: 593)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 392 kōĺ, kōli 'Schule'; Wiedemann 1893: 356 kōĺ, kōli 'Schule'; ÕS 1980: 297 kool;
- Saksa leksikonid: Lübben 1888 schole 'Schule'; Schiller-Lübben schole 'Schule'; MND HW III schôle (schoule) 'Schule als klösterliche Einrichtung, Klosterschule; Universität, Hochschule'
- Käsitlused: < kasks schole 'Schule' (EEW 1982: 940; Raun 1982: 47; Ariste 1963: 93; Liin 1964: 61; Ariste 1972: 92; EES 2012: 176)
- Läti keel: lt skuõla [1587 tho Skole] Schule < mnd. schōle 'Schule' (Sehwers 1918: 55, 81, 158; Sehwers 1953: 108); skuola, škuola Schule, Wissen, Fertigkeit, Kunst < mnd. schôle 'Schule' (Jordan 1995: 88);
- Sugulaskeeled: sm koulu [Agr scoulu] Schule < rts skola (= kasks schole) ‹ lad schola 'luento, esitelmä; oppilaitos ‹ kr) (SSA 1: 414); is koulu (Len) kool (Laanest 1997: 81); lv skùo̯l Schule < kasks schole (Kettunen 1938: 373; Raag 1987: 328); skùo̯lə̑ schulen < sks (Kettunen 1938: 373); skūol kool; skola; skūolõ, skūoltõ koolitada; skolot (LELS 2012: 296)
kraap, kraabi 'kraapimisvahend' < vrd kasks schrāpe 'Schrape'
- Esmamaining: Göseken 1660
- Vana kirjakeel: (Göseken 1660: 428) krahpi (hobusesuga) 'Striegel'; (Hupel 1780: 190) kraap, -i d. 'Pferdestriegel'; (Hupel 1818: 100) kraap, -i r. d. 'Kratze; d. Pferdegestrigel'; (Lunin 1853: 72) kraap, -i d. 'скребница'
- Murded: kraap, kraabi 'k(r)aabits' Hi L Juu Kad VJg Plt T V; raap Sa Muh L; raap´ M (EMS III: 784); `kraapel 'kraap' Phl Kad; `raapel Hls; `raapli V (EMS III: 786)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 424 krāp, krābi 'Kratze, Striegel, Flachstriegel'; Wiedemann 1893: 385 krāp, krābi (krāps, rāp, rābi) 'Kratze, Striegel, Flachstriegel'; ÕS 1980: 306 kraap 'kraapimisvahend';
- Saksa leksikonid: Lübben 1888 schrape 'Werkzeug zum Kratzen; Rosskamm' < kasks schrapen 14. saj, germ *skrāp-; MND HW III schrāpe 'Instrument zum Kratzen, Schaben; Roßkamm, Striegel'
- Käsitlused: < ? germ (EEW 1982: 974); < kasks schrape (Liin 1964: 54)
- Läti keel: lt skrãpis, skrãpe Striegel < mnd. schrape (Sehwers 1918: 158); skrãpe, skrãpis < mnd. schrāpe 'Werkzeug zum Kratzen und Schaben; Roßkamm' (Sehwers 1953: 106); skrāpis, skrāpa Striegel, Schrape < mnd. schrāpe (Jordan 1995: 87);
- Sugulaskeeled: sm krapa, rapa, krava, (k)raappa [1699 crapat] kaavin, parkinkuorimisveitsi; suka, pesutukko / Schaber, Messer zum Abrinden; Striegel, Scheuerbündel < rts skrapa 'kaavin; suka'; krj krapa hevossuka < sm (SSA 1: 417); lv krǭpš kaabits, kraap; skrāpis (LELS 2012: 141)
- Vt kraapima
kuub, kuue 'pealisriie' < kasks schuwe 'Schaube'
- Esmamaining: Tallinna Linnaarhiiv 1518-1544
- Vana kirjakeel: (Tallinna Linnaarhiiv 1518-1544: 189) Kuuesepp Tito; (Müller 1600-1606: 162) hallÿ kuwe kaas; (Müller 1600/2007: 534) ke v̈che hallÿ kuwe kaas keub (14.06.1605) 'halli kuuega'; (Stahl 1637: 101) Kuhb 'Rock'; (Stahl HHb III 1638: 190) Heita omma kuba henne∫∫e pehle 'Wirff deinen Mantel w͠m dich'; (Gutslaff 1648: 226) Kûb/ a; Mantel/ i 'Mantel'; (Gutslaff 1647-1657: 208) Temma mössub - - omma Kuhbe; (Gutslaff 1647-1657: 226) ietta sedda mantli (Kuhbi) Kah; (Göseken 1660: 442) Kuhb 'ein Rock'; kuub 'leib Rock, tunica'; (Hornung 1693: 41) Kuub, Kue, Kube / Acc. pl. Kubesid 'ein Rock'; (Vestring 1720-1730: 102) Kuub, kue 'Der Rock'; (Helle 1732: 125) kuub 'der Rock'; (Piibel 1739) hakkas sest uest kuest kinni, mis tema selgas,; (Hupel 1780: 197) kuub, kue r. 'der Rock'; (Arvelius 1787: 118) serkid ja kued
- Murded: kuub, kuue 'üleriie' eP; kuub, `kuue R; kuub, kuvve I sporM sporV; kuup, kuuba Har (EMS IV: 138, 166)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 463 kūb, kūe (kūwe) (Ob) 'Rock'; Wiedemann 1893: 421 kūb, kūe (kūwe) (Ob) 'Rock'; ÕS 1980: 323 kuub;
- Saksa leksikonid: MND HW III schûve (schuwe) 'langes Oberkleid, Schaube'
- Käsitlused: < kasks schube 'Benennung von irgendeinem Kleidungsstück' (EEW 1982: 1070); < sks, vrd küsks schūbe (Raun 1982: 57); < asks.... (lähtesõna pole registreeritud), vrd küsks schūbe (EES 2012: 197)
- Sugulaskeeled: lv kūbə̑ breiter Rock der Braut mit zwei Reihen Bänder als Garnitur < kasks (Kettunen 1938: 169)
- Vrd mantel
lappima, (ma) lapin 'paikama' < kasks lappen 'lappen'
- Esmamaining: Tallinna Linnaarhiiv 1557
- Vana kirjakeel: (Tallinna Linnaarhiiv 1557) Kettellapper, Peter; Kattellap, Peter; (Müller 1600-1606: 179) kuÿ v̈x vaña Rÿe saab lappituth; (Müller 1600/2007: 536) lascke hendz lappida, kuÿ v̈x vaña Rÿe saab lappituth (14.06.1605); (Göseken 1660: 465) lappima 'flicken (alt Kleid)'; (Vestring 1720-1730: 109) lappima 'flicken, ausbessern'; (Piibel 1739) Ja wannad lappitud kingad ollid nende jalges; (Hupel 1818: 116) lappima r. d. 'flicken; lf. lappen'; (Lunin 1853: 84) lappima r. d. 'подчинивать, заплачивать'
- Murded: lappima 'paikama; parandama' R eP; lapma (-p´-) Kod V(-mõ Krl); lap´me M (EMS IV: 937)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 504 lappima, lapin 'flicken, ausbessern'; Wiedemann 1893: 457 lappima, lapin 'flicken, ausbessern'; ÕS 1980: 354 lappima;
- Saksa leksikonid: Lübben 1888 lappen 'durch Aufsetzen eines Flickens, Lappens ausbessern, aus Stücken zusammensetzen'; Schiller-Lübben lappen 'durch Aufsetzen eines Lappens ausbeßern, flicken, aus Stücken zusammensetzen'; MND HW II: 1 lappen 'flicken, ausflicken, ausbessern, bes. durch Aufsetzen von Flicken, Stoff-, Pelzstücken'
- Käsitlused: < kasks, sks lappen (EEW 1982: 1233); < kasks lappen (Raun 1982: 70; Liin 1964: 56; EES 2012: 227)
- Sugulaskeeled: lv lǭipõ paigata, lappida; lāpīt (LELS 2012: 172)
- Vt lapp
leisikas, leisika '20 naela = 8 kilo' < kasks līs-, lives-, liveschpunt 'Liespfund'
- Esmamaining: Göseken 1660
- Vana kirjakeel: (Göseken 1660: 469) Leusck 'Centner (Lispfund)'; (Vestring 1720-1730: 112, 113) Leisik, -ka 'Das Ließpfund'; Leusik, -ko 'Ein Ließpfund'; (Helle 1732: 130) leisik 'das Lihs-Pfund'; (Hupel 1780: 203) leisik, -o r. 'das Ließpfund'; (Hupel 1818: 119) leisik, -o r. 'Liespfund'; (Lunin 1853: 87) leisik, -o r. d. 'двадцать фунтовъ'
- Murded: leisikas, leisika 'raskusmõõt' L Jür Jä Trm VlPõ Hls; leesikas, leesika Vll Käi L Ha; `leisikas, `leisika R; leisik, -u Saa I M Plv; leisik, leisigu Hi; leesik, -a Mär TaPõ KJn; leesik, -e Trm Kod; leesik, -u Kod Lai Ran Võn; leisk, `leiska Khk Pöi; `leiska Ans Pöi Muh; `löiska Jäm (EMS V: 74); `leivisk(a) 'leisikas' Kuu VNg (EMS V: 86)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 536 leizikas, leizika 'Liespfund (= 20 Pfund)'; leiwisk, leiwiska '= leizikas'; leizik, leiziki, leiziku '= leizikas'; Wiedemann 1893: 486 leizikas, leizika (leiskas, lēzik, lezikas) 'Liespfund (= 20 Pfund)'; leiwisk, leiwiska '= leizikas'; leizik, leiziki, leiziku '= leizikas'; ÕS 1980: 362 leisikas 'endisaegne raskusmõõt, pool puuda';
- Saksa leksikonid: Lübben 1888 lîs-punt, lives-punt, talentum livonicum 'liefländisches Pfund = 14 Pfund'; Schiller-Lübben lîspunt, lives(livesch)punt 'liefländisches Pfund, talentum livonicum = 14 Pf.'; MND HW II: 1 lîspunt, lîsch-, lîf-, lîvesch punt 'Liespfund, livisches Pfund, bes. im hansischen Seeverkehr sehr gebräuchliche Gewichtseinheit'
- Käsitlused: < kasks lîvesch-, lis- (EEW 1982: 1275; SSA 2: 61); < kasks lîspunt (Raun 1982: 73); < asks līs-, lives-, liveschpunt 'Liivimaa pund' (EES 2012: 235)
- Sugulaskeeled: sm leiviskä [Agr] painomitta (20 naulaa eli 10 kg) / Liespfund < mrts lifspund (‹ kasks līvesch pund 'liivinmaalainen punta' (SSA 2: 61); sm leiviskä Liespfund < ee leivisk, leisik, leisikas (Bentlin 2008: 73)
lust, lusti 'tuju, rõõm; tahtmine' < kasks lust(e) 'Lust'
- Esmamaining: Müller 1600-1606
- Vana kirjakeel: (Müller 1600-1606: 192-193) sÿß pidda meÿe suhre Lusti nĩck hÿ͠mo kaas Iumala Sana tagka nouwdma; (Müller 1600/2007: 328) suhre Lusti nĩck hÿ͠mo kaas (14.10.1603); (Rossihnius 1632: 194) Sis saht sinna omma lusti neggema; (Stahl HHb II 1637: 9) ∫üddame lu∫ti . . kahs 'mit Hertzen lust'; (Stahl LS I 1641: 69) on neil Englil lu∫t meid denida 'haben die Engel lu∫t vns zu Dienen'; (Gutslaff 1648: 225) Lusti 'Lust'; (Gutslaff 1647-1657: 68) peab minnule weel häh lusti sahma; (Göseken 1660: 291) lusti, -i 'Lust'; (Göseken 1660: 494) meeleheh oppri pehl (rõõm ohverdada) 'lust zum Opffer'; (Göseken 1660: 479) lustima 'gelüsten'; (Vestring 1720-1730: 126) Lust, -sti 'Die Lust'; Kunni Lust ta otsa saab 'biß ihme die Lust vergehet'; (Helle 1732: 93) himmo 'die Lust, Begierde'; (Helle 1732: 135, 322) lust 'die Lust'; (Piibel 1739) Ja ma tahhan keik temma lusti löppetada; (Hupel 1766: 33) Selle sees arwad sinna keik omma römo, keik omma lusti leida.; (Hupel 1780: 210) lust, -i r., d. 'die Lust'; (Arvelius 1782: 103) lusti pärrast; (Arvelius 1787: 136) lust on peält nähha; (Hupel 1818: 131) lust, -i r. d. 'Lust, Freude'; (Lunin 1853: 96) lust, -i r. d. 'радость, удовольствiе'
- Murded: lus´t, lusti 'rõõm; lõbu; tahtmine' Sa Muh Pä M T; lus´t, lus´ti Mär Pä KPõ TaPõ KJn V; lust, `lusti R (EMS V: 524)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 611 lus´t, lus´ti 'Lust, Fröhligkeit; Lust, Bereitwilligkeit'; Wiedemann 1893: 552 lus´t, lus´ti 'Lust, Fröhligkeit; Lust, Bereitwilligkeit'; ÕS 1980: 385 lust;
- Saksa leksikonid: Lübben 1888 luste, lust 'Lust, Begehren; Vergnügen, Freude'; Schiller-Lübben lust 'Lust, Begehren'; MND HW II: 1 lust 'Verlangen, Begierde, Gelüst; erfülltes Verlangen, Genuß, Vergnügen, Freude'
- Käsitlused: < kasks lust ~ sks Lust (EEW 1982: 1392); < kasks lust(e) (Raun 1982: 81; Raag 1987: 324); < kasks lust (Ariste 1963: 96; Liin 1964: 59; SSA 2: 119; EES 2012: 256)
- Läti keel: lt *luste Lust < mnd. lust, luste (Sehwers 1918: 153); luste, lusta Lust < mnd. lust (Jordan 1995: 76);
- Sugulaskeeled: sm lysti, lusti [1580] huvi, mieliteko; halu, hauska / Vergnügen, Lust; lustig < mrts lust, lyst; is lusti; vdj lus´t´si < ee (SSA 2: 119); vdj lusti ilus, nägus; ilu; lust rõõm; красивый; красота; веселье, радость (VKS: 646); lvS lust Lust (SLW 2009: 113); lv luš́̄t Lust < kasks lust (Kettunen 1938: 209); lušt rõõm, lust; jautrība, luste
- Vt lustima
märk, märgi 'tähis' < kasks merk(e) 'Markierung, Zeichen'
- Esmamaining: Müller 1600-1606
- Vana kirjakeel: (Müller 1600-1606: 221) mea merck echk tuñistæcht se on; (Müller 1600/2007: 326) mea merck echk tuñistæcht se on (14.10.1603); (Gutslaff 1647-1657: 274) ossat sahwat mercke kah; (Göseken 1660: 291) mercki 'Merck'; (Göseken 1660: 512) Merck 'zeichen / kenzeichen'; (Göseken 1660: 591) Raudamerck (rauaga põletatud märk) 'Brandmahl'; Raudmerck 'schandfleck / schandmahl (stigma)'; (Göseken 1660: 512) mehraTecht (märguanne) 'Merck-Zeichen'; (Hornung 1693: 29) Märk, Märgi / Acc. pl. Märkisid 'ein Zeichen'; (Vestring 1720-1730: 130) Märk, -gi 'Ein Zeichen'; (Helle 1732: 136) märk 'das Zeichen, Exempel'; (Helle 1732: 394) Mis märki woib sest sada? 'Was für ein Kennzeichen könt man wol nehmen?'; (Hupel 1766: 26) Panne sepärrast need märkid tähhele, mis ma sulle ütlen; (Hupel 1780: 212) märk, märgi r., d. 'Zeichen, Exempel'; (Arvelius 1782: 67) wotke merko sest juttost; (Arvelius 1787: 25) sest piddid märki wötma; (Hagemeister 1790: 14) ello-märki; (Hupel 1818: 134) märk, -i od. märgi r. d. 'Zeichen, Exempel'; (Lunin 1853: 99) märk, -i, märgi r. d. 'зарубка; знакъ: примѣръ'
- Murded: merk, `mergi (mä-) '(võrgu)tähis; peremärk' R(`merki Vai); mär´k (-r-), märgi eP eL (EKI MK)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 651 mär´k, mär´gi 'Zeichen, Merkzeichen, Ziel'; Wiedemann 1893: 588 mär´k, mär´gi 'Zeichen, Merkzeichen, Ziel'; ÕS 1980: 442 märk;
- Saksa leksikonid: Lübben 1888; Schiller-Lübben mark, merk 'Zeichen; bes. Zeichen der Handwerker etc. auf ihren Waren, üblicher ist merke'; merke 'Beachtung, (genaue) Wahrnehmung; Zeichen, Merkzeichen'; MND HW II: 1 mark, merk, marke, merke 'Zeichen, Mal, Merkmal; Markierung, Merkzeichen; Hausmarke, Kennmarke'; merke, marke 'Beachtung, Erkenntnis, Beachtenswertes'
- Käsitlused: < kasks merk (EEW 1982: 1620; Liin 1964: 65; Ariste 1972: 97); < kasks merk(e) (Raun 1982: 97; EES 2012: 296); < rts (SSA 2: 160)
- Läti keel: lt mẽrķis [1638 Mehrkis] Ziel, Merkmal < mnd. merk(e) (Sehwers 1918: 34, 92, 154); mẽrķis Merkzeichen, Merkmal, Ziel < mnd. merk 'Zeichen, Merlzeichen' (Sehwers 1953: 79); mērķis Merkzeichen, Merkmal, Malzeichen; Muster, Vorbild; Ziel, Zweck < mnd. merk (neben mark) 'Zeichen, Mal, Merkmal, Brandmal' (Jordan 1995: 78);
- Sugulaskeeled: sm merkki [Agr] merkki, jälki, tuntomerkki / Zeichen; is merkki < mrts mærki 'merkki, tuntomerkki'; krj merkki; vdj merkki < sm (SSA 2: 160); is merkki (Kos) märk, tähis (Laanest 1997: 115); vdj merkki märk; знак, метка (VKS: 724); lv mer̄`k Zeichen, Merkzeichen < kasks merk(e) (Kettunen 1938: 219-220); lv merk kupp (võrgu ujuv otsamärk); tīkla mērķis; merk märk, tähis; zīme, apzīmējums (LELS 2012: 186)
- Vrd märkama. Vt märkima
naaber, naabri 'üleaedne' < kasks nâber 'Nachbar'
- Esmamaining: Müller 1600-1606
- Vana kirjakeel: (Müller 1600-1606: 224) kudt nüith meddÿ naber; (Müller 1600/2007: 340) kudt nüith meddÿ naber, echk muh Læhemene haikex saab (14.10.1603); (Rossihnius 1632: 230) Hähd Söbbrat, truwit Nabrit; (Stahl HHb I 1632: Cij) hehdt Nabrit 'getrewe Nachbarn'; (Stahl 1637: 93) Naber, Nabri∫t 'Nachbar'; (Stahl LS I 1641: 170) Raguel on keick nahbrit ninck ∫öbrat omma tüttre Pulma kutznut 'Raguel hat alle Nachbarn vnnd Freunde zu ∫einer Tochter Hochzeit geladen'; (Gutslaff 1648: 228) Nâber 'Nachbar'; (Göseken 1660: 293, 515) Naaber 'Nachbar'; (Vestring 1720-1730: 144) Naber, -bri 'Der Nachbar'; Naabri Naine 'Die Nachbarin'; (Helle 1732: 143) naber 'der Nachbar'; naabre naene 'die Nachbarin'; (Helle 1732: 322) naber 'der Nachbar'; (Helle 1732: 358) Wagga sigga kotti naber 'stille Wasser gehen tief'; (Hupel 1766: 6) so ommad suggulassed, nabred ehk wannad naesed towad; (Hupel 1780: 220) naber, naabri r., d. 'Nachbar'; (Arvelius 1782: 71) nabori rahwas; (Arvelius 1787: 64) meie nabrimees; (Hupel 1818: 147) naber, -bre r. d.; nabr, -e d. 'Nachbar'; (Lunin 1853: 111) naber, -bre r. d. 'сосѣдъ'
- Murded: `naaber, `naabri (-re) eP(-oa-, -ua-); `naaber, `naabre M Ran; `naabri, `naabri Ote V (EKI MK)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 719 nāber, nābri, nābre, nābru; nābre (d) 'Nachbar'; nābur, nāburi '= nāber'; Wiedemann 1893: 651 nāber, nābri, nābre, nābru; nābre (d) (nābur) 'Nachbar'; ÕS 1980: 445 naaber;
- Saksa leksikonid: Lübben 1888 naber (aus na-bûr) 'Nachbar'; naberlik 'nahcbarlich, nachbar-freundlich'; na-bûr, na-buwer 'Nachbar'; Schiller-Lübben naber (neber, neiber) 'der neben mir wohnt, Nachbar'; MND HW II: 1 nâber, nâbûr (nabuer) 'Nachbar, Hausnachbar, nächstwohnender Mitbürger; Nächster, der dabei ist'
- Käsitlused: < kasks nabûr ~ Erts nâbur (EEW 1982: 1647); < kasks naber (Raun 1982: 100; Ariste 1963: 97; Liin 1964: 47; Haak 1976: 86; EES 2012: 303)
- Läti keel: lt *nãburgs Nachbar < mnd. nāber (Sehwers 1918: 154); lt nãburgs Nachbar < vrd and. nābūr 'Nachbar' (Sehwers 1953: 83); nāburgs, nābargs, nābergs Nachbar < mnd. nâber (Jordan 1995: 79);
- Sugulaskeeled: sm naapuri [Agr] Nachbar; is nāpuri; krj noapuri; vdj nāpuri < mrts nabor 'naapuri' (‹ kasks nābur) (SSA 2: 200; SKES: 363); sm naapuri Nachbar < asks nâber, nâbur, nâchber etc. ~ rts nabor, nabur (Bentlin 2008: 148); is naapuri (Hev) naaber (Laanest 1997: 123); vdj naapuri naaber, naabripere; сосед, соседи (VKS: 785); lvS nāberga, -d ~ nāberg´i, -d Nachbar (SLW 2009: 127); lv i’ĺ-taràli, i’ĺt̆-taràli; nō̬berɢ Nachbar < kasks naber (Kettunen 1938: 72, 252); nǭbõrg naaber; kaimiņš (LELS 2012: 210)
nabima, (ma) nabin 'napsama' < kasks snabben 'schnappen'
- Esmamaining: Jannsen 1858
- Vana kirjakeel: (Jannsen 1858) 14.05: Agga sedda römo /--/ kui röömsad lapsed olleksid nabbinud, naggo pissukessed pörsad erne kauno!
- Murded: nabima '(kiiresti) haarama; ampsama' Kuu VNg Lüg Jõh Sa Muh sporL sporKPõ I Plt KJn M Nõo Kan (EKI MK; Saareste II: 1284)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 709 nabima, -bin 'schnappen, raffen, packen; rasch und schnell sein'; Wiedemann 1893: 641 nabima, -bin 'schnappen, raffen, packen; rasch und schnell sein'; ÕS 1980: 446 nabima 'kahmama, haarama';
- Saksa leksikonid: Lübben 1888 snabben, snappen 'schnappen; rasch mit dem Munde, dem Schnabel haschen nach; erschnappen, greifen, fassen'; snabbe 'Schnabel'; Schiller-Lübben snappen, snabben 'mit einem snap (= rasch) mit dem Munde, dem Schnabel etc. zugreifen und faßen'; MND HW III snabben, snappen 'mit dem Mund, Maul schnappen nach'
- Käsitlused: < lms 'deskr' ~ germ [sub nappama] (EEW 1982: 1667); < kasks snabben (Raun 1982: 100; EES 2012: 304)
- Sugulaskeeled: sm napata [1580] siepata, kaapata / schnappen, (schnell) ergreifen < rts nappa 'tärpätä, siepata, napata' (SSA 2: 204)
paber, paberi < kasks pap(p)îr 'Papier'
- Esmamaining: Gutslaff 1648-1656
- Vana kirjakeel: (Stahl 1637: 39, 96) rahmato nachk 'Papir'; (Gutslaff 1648: 230) Ramato Nachk /a 'Pappier'; (Gutslaff 1648-1656) is tahha m. enge papperi n. Tümma l. kiriutada; (Göseken 1660: 586) ramato nachk 'Papier'; (Göseken 1660: 544) papijr 'Papier (charta)'; (Göseken 1660: 572) pohhas papir; 'rein papir'; (Göseken 1660: 599) roiane papir 'beflecktes papir'; (Göseken 1660: 442) kustwa papir; (kustutuspaber) 'lösch papir'; (Hornung 1693: 59) Papper, Papre, Paprid / Acc. pl. Papriid 'Pappier'; (Helle 1732: 151) pabber 'das Pappier'; (Helle 1732: 166) ramato-nahk 'das Pergament'; (Helle 1732: 322) pabber 'Papier'; (Piibel 1739) Mul olli paljo teile kirjotamist, agga ei ma tahtnud pabbiri ja ramato-mustaga; (Hupel 1780: 232, 236) pabber, -i r., d. 'Papier'; papper od. pappir, -i r., d. 'Papier'; (Lithander 1781: 498) küpseta pärrast sedda Taarti, Pabberi peäl ahjo sees; (Hupel 1818: 166, 173) pabber od. pabbir, -i od. -bre r. d. 'Papier'; papper od. pappir, -i r., d. 'Papier'; (Lunin 1853: 127, 134) pabber, pabbir, -i r. d. 'бумага'; pappi, papper r. d. 'бумага'
- Murded: paber, -i R(paberi Vai); paber, -i Hi Lä sporK I; papper (paper), `papri (-e) Sa Muh Kse Var Pä Kõp Vil; paper, `papre M T; papõr´, `paprõ San V (EKI MK)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 819 paber, paberi 'Papier'; pabir, pabiri '= paber'; Wiedemann 1893: 744 paber, paberi (papper, paper, papir, pabir) 'Papier'; ÕS 1980: 484 paber;
- Saksa leksikonid: Lübben 1888 pappîr, papîr 'Papier'; MND HW II: 2 papîr (papier, pappir, pappier, bappyer), popêr, pupêr 'Papier'
- Käsitlused: < kasks pap(p)îr ~ sks Papier (EEW 1982: 1870); < asks (Ariste 1933a: 11); < kasks pap(p)îr (Raun 1982: 113; Liin 1964: 61; EES 2012: 342)
- Läti keel: lt papĩrs [1638 Pappiers] Papier < mnd. papīr [JS: laenuperioodiks 14. saj lõpp - 15. saj] (Sehwers 1918: 92, 155); papīrs, papīris Papier < mnd. papîr (Jordan 1995: 80);
- Sugulaskeeled: sm paperi [Agr] Papier < mrts pap(p)er, papir (‹ kasks pap(p)īr, küsks papīr); vdj paperi < sm paperi (SSA 2: 311); is pappeeri (Kos, Hev) paber (Laanest 1997: 141); vdj paperi paber; бумага (VKS: 880); lv pap̆pie̯r, pap̆pìr Papier (Kettunen 1938: 275); lv papīer paber; papīrs (LELS 2012: 228)
pidal, pidali 'pidalitõbi, leepra' < kasks spit(t)âl
- Esmamaining: Awerbach 1589
- Vana kirjakeel: (Awerbach 1589, ‹ EKVTS 1997: 94) meye spittale ninck hillisse sisse; (Müller 1600-1606: 261) nĩck nedt Piddaliku Reÿat tæmalle neuthma; (Müller 1600/2007: 334) hirmsa Paisede, Kerna ninck Piddaliko tobbe kaas (14.10.1603) 'pidalitõvega'; (Rossihnius 1632: 278) need söggedat neggewat, need jallatomat keuwad, need piddali|többitzet sahwat puchtas; (Stahl HHb III 1638: 6) needt piddalitöbbi∫et ∫ahwat puchtax 'di Au∫∫etzigen werden rein'; (Stahl HHb III 1638: 27) Ninck ∫eddamaidt ∫ai temma omma∫t piddalitöbbe∫t puchtax 'Vnd als bald ward er von ∫einem Au∫∫atz rein'; (Gutslaff 1647-1657: 233) Kaje, ütz pittaliTöbbe allane tulli; (Göseken 1660: 561) piddalitöbbe 'Aussatz'; piddalitöbbine 'Aussatzige'; (Vestring 1720-1730: 178) Piddal 'das Hospital'; Piddali Többi 'Der Außsatz'; (Helle 1732: 157) piddalitöbbi 'der Aussatz'; (Piibel 1739) Siria üllem-pealik saab piddalitöwwest terweks; (Hupel 1780: 240) piddalitöbbi r. d. 'der Aussatz'; (Hupel 1818: 179) piddali-többi bl. r. d. 'der Aussatz'; (Lunin 1853: 139) piddali-többi r. d. 'проказа'
- Murded: pidal, -i 'haigla' Pä; pidäl´, -i Trv Krk San (EKI MK); pidal, -i 'haigus' Jäm Krj Vll Muh Kse Tõs Ris Juu Koe M Krl Plv (Saareste I: 167; Saareste II: 1115); pidali `aigus Lüg Krk; pidalitobi Vai; pidalitöbi Sa Käi; pidalitõbi Muh sporL Ris Juu Koe I Plt KJn Hls Nõo Krl VId (EKI MK)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 890 pidal, pidali 'Spital, Hospital'; pidali-maja 'Spital, Lazaret'; pidali-tõbi 'Aussatz'; Wiedemann 1893: 808 pidal, pidali (pigalas) 'Spital, Hospital'; pidali-maja 'Spital, Lazaret'; pidali-tõbi 'Aussatz'; ÕS 1980: 507 pidal 'pidalitõbi';
- Saksa leksikonid: Lübben 1888 spit(t)âl; spet(t)âl, spettâl 'Pflegehaus für Alte, Kranke, Arme, Siechen-, Leprosenhaus; Aussatz, lepra; Schimpwort auf einen Nichtznutz'; Schiller-Lübben spetâl, spittâl, spettel, spittel 'Kranken-, Siechenhaus'; MND HW III spētâl, spettâl, spittâl (spital, -ael) 'Hospital, Siechenhaus, spez. für Aussätzige, Leprosenhaus; Armenhaus; Aussatz, Lepra'
- Käsitlused: < kasks ~ asks spit(t)âl, spetâl 'Hospital, Lepra' (EEW 1982: 2007); < kasks spit(t)âl (Raun 1982: 120); < kasks spittâl 'Kranken-, Siechenhaus' (Ariste 1963: 100; Raag 1987: 324); < kasks spetâl, spittâl (Liin 1964: 58); < asks spetāl, spittāl 'haigemaja; leepra' (EES 2012: 364)
- Läti keel: spitãļi Aussatz, Würmer in alten Wunden, ein fressender Schade < mnd. spittāl 'Aussatz (lepra)' (Sehwers 1953: 116); spitāli Aussatz, Würmer in alten Wunden, fressender Schade < mnd. spittâl (neben spētâl) 'Aussatz, Lepra' (Jordan 1995: 93); lepra, spitālība pidalitõbi (LELS 2012: 311);
- Sugulaskeeled: sm pitaali [1787 pitalitauti] lepra / Aussatz, Lepra, Syphilis < mrts spital(i) 'spitaali, sairaala, et. spitaalisia varten' (‹‹ lad hospitale) (SSA 2: 377; SKES: 580); sm spitaali (Agr) lepra / Lepra < mrts spitali (‹‹ lad hospitale 'hoitola, sairaala') (SSA 3: 206); sm hospitaali [1638] sairaala, mielisairaala / Krankenhaus, Irrenanstalt < mrts hospidal (‹ sks hospital 'sairaala, turvakodi') (SSA 1: 174); lv spitàliʙ, spit̆tàliʙ Lepra, Aussatz < lt spitalība (Kettunen 1938: 379); lv sūr-te’b pidalitõbi; lepra, spitālība (LELS 2012: 311)
pillama, pillata 'pillutama' < kasks spillen
- Esmamaining: Müller 1600-1606
- Vana kirjakeel: (Müller 1600-1606: 266) ninck næmat piddawat erra|pillatuth sama; (Müller 1600/2007: 234) Se Kochnret olli meidt keick errapillanut (15.05.1603) 'segadusse ajanud'; (Müller 1600/2007: 324) tæma piddÿ -- needt Risti Inimeßet vchest toÿsest erra pillotama (14.10.1603) 'et ta need ristiinimesed üksteisest eemale pillutaks'; (Rossihnius 1632: 283) kumb minnu kahn ei mitte hagge, se erra|pillab; Pea meid Issand sinno Sönna man n. pilla se Pawesti n. Türcki tappetusse; (Stahl HHb III 1638: 52 'ära hävitama, hukkama') ∫e errapillap 'der zu∫trewet'; (Stahl LS II 1649: 447) ∫e Hunt wottap kinni, ninck errapillap needt lambat 'der Wolff erha∫chet, vnd zer∫trewet die Schaffe'; (Gutslaff 1648: 241) pillama 'strewen'; (Göseken 1660: 737) errapillotama 'zerspillen (dispergere)'; (Virginius 1687-1690) Sest sinoga pillan mina Södda-Wäe Leerid ärra; (Vestring 1720-1730: 180) Pillama 'Verspillen'; (Piibel 1739) Ma näggin keik Israeli laiale pillatud ollewad; (Hupel 1780: 242) pillama r., d. 'verspillen, zerstreuen'; ärrapillama 'verschwenden, durchbringen'; (Hupel 1818: 181) pillama r. d. 'zerstreuen, verspillen'; (Lunin 1853: 140) pillama r. d. 'разсыпать, разсѣяться, разогнать'
- Murded: `pillama (`pildama) 'kukkuda laskma; raiskama, läbi lööma' R; `pillama Jäm Khk Muh Rei sporL Ris Juu sporJä VJg Sim I Plt KJn SJn M Puh Nõo Rõn San sporV(-mma Har) (EKI MK); `püllama Pöi (EKI MK; EMS VII: 477)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 902 pillama, pillata (pillada) 'schütten, streuen, werfen, verschütten, zerstreuen'; Wiedemann 1893: 818 pillama, pillata (pillada) (pillatama, pilma) 'schütten, streuen, werfen, verschütten, zerstreuen'; ÕS 1980: 513 pillama;
- Saksa leksikonid: Lübben 1888 spilden, spillen 'aufbrauchen, anwenden, verschwenden; ungenutzt, unangewandt lassen'; Spilder 'Verschwender'; Schiller-Lübben spillen, spilden 'aufbrauchen, verwenden, besonder zu unnützen Dingen, verschwenden, neben ab fallen lassen'; MND HW III spilden, spillen 'ausgeben, aufwenden; übermäßig ohne Not verschwenderisch verbrauchen, verbringen, vertun; unrechtmäßig verbrauchen'
- Käsitlused: < ? kasks spillen, spilden (EEW 1982: 2046-2047); < kasks spilden, spillen (Ariste 1963: 100-101; Liin 1964: 59); < vrd ee pilduma; < kasks spillen (Raun 1982: 122); < kasks spillen (SSA 2: 364); < asks spillen 'ära tarvitama, raiskama; kukkuda laskma' (EES 2012: 370; EKS 2019)
- Sugulaskeeled: sm pillata [1702] kaataa päälleen t. lattialle, sotkea / verschütten, beschmutzen < rts spilla 'kaataa, läikyttää; menettää, tuhlata' (vrt kasks spillen 'tuhlata, hävittää; tiputtaa, varistaa; küsks spildan 'tuhota') (SSA 2: 364); vdj pillata maha loksutada, maha pillata; проливать, расплескать (VKS: 920); lv pi`llə̑ verschwenden, zerstreuen < rts spilla, kasks spilden (Kettunen 1938: 289); lv pillõ pillata; šķērdēt (LELS 2012: 242)
- Vrd pilduma
pinn, pinni 'vasara õhem ots; väike nael, tift' < kasks pin, pinne, sks Pinne
- Esmamaining: Müller 1600-1606
- Vana kirjakeel: (Müller 1600-1606: 267) v̈che raudtse Pinna kz oma waßkise Lauwa siße kaiwnuth; (Müller 1600/2007: 436) v̈che raudtse Pinna kz (14.09.1604) 'raudsulega'
- Murded: pinn, `pinni 'haamri osa' Lüg Jõh Vai; pin´n, pinni Sa Muh Emm Han Var Tor Saa Juu Kos I Äks Plt KJn Nõo Kam Ote Rõn Krl Har Rõu; pen´n, penni Mär PJg (EKI MK; EMS VII: 504)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 906 pin´n´, pin´n´i 'Klemme, Zwicke; Instrument zum Hämmern der Sensen und Sticheln; kleiner eiserner Stift (O)'; Wiedemann 1893: 821 pin´n´, pin´n´i 'Klemme, Zwicke; Instrument zum Hämmern der Sensen und Sticheln; kleiner eiserner Stift (O)'; EÕS 1925: 777 pinn 'pinnivasara õhem ots; kinnsti (Zwecke)'; ÕS 1980: 515 pinn 'vasara õhem ots'; Tuksam 1939: 756 Pinne 'väike nael; (Stift) tift';
- Saksa leksikonid: Lübben 1888 pin, pinne 'Pinne, Nagel, Pflock; Schusterzweck'; Schiller-Lübben pin, pinne 'Pinne, Spitze, (bes. hölzerner) Nagel, Schusterzweck, Pflock'; MND HW II: 2 pin, pinne 'kleiner länglich-spitzer Gegenstand; Pflock; (Dreh-)Zapfen; Spitze; verstärktes Ende eines Bandes'
- Käsitlused: < sks Pinne 'kleiner Stift' (EEW 1982: 2067); < kasks pin(ne), sks Pinne (Raun 1982: 122; EES 2012: 371); < kasks pin, pinne (Liin 1964: 52)
- Läti keel: lt † piñne [Glück 1689/1694 Diwi Pinnes] Schießnagel < mnd. pinne (Sehwers 1918: 93, 155); lt pinne Schließnagel < nd. pinne 'ein kleiner Nagel' (Sehwers 1953: 88); lt piñne āmara zuobi < nd. pinn 'schmales Ende des Hammerkopfes' (Sehwers 1953: 89); pinne Schießnagel < mnd. pin, pinne 'Pinne, Nagel, Pflock, Zapfen; Schusterzweck; Pfriem, Schusterahle' (Jordan 1995: 81);
- Sugulaskeeled: sm pinni [1745] puunaula; (pyörän) puola; (hius)neula / Holznagel; Speiche; (Haar)nadel < rts pinne 'puikko, tikku, piikki' (vrd sks Pinne 'puunaula, nasta') (SSA 2: 369; Häkkinen 2004: 926)
- Vt pinnima
plaaster, plaastri 'sillutis; haavaplaaster' < kasks plâster 'Pflaster'
- Esmamaining: Tallinna Linnaarhiiv 1481
- Vana kirjakeel: (Tallinna Linnaarhiiv 1481) Plaster, Peter; (Müller 1600-1606: 268) ÿche suhre Plastre, se Reÿa pæle; (Müller 1600/2007: 436) mincksarn Plastre meÿe sesama suhre Reÿa pæle piddame pañema (14.09.1604); (Rossihnius 1632: 285) 'kivipõrand' 'istutis hendas se kochto|tohli se asseme pähle kumb sähl nimmetas Körge plaster'; (Stahl 1637: 97) Plah∫ter, plah∫trist 'Pflaster'; (Göseken 1660: 293) Laaster, -i 'Pflaster'; (Göseken 1660: 567) plaaster 'pflaster (emplastrum)'; (Vestring 1720-1730: 182) Plaaster '- -'; (Helle 1732: 162) prüggi-kiwwid 'Pflaster-Steine'; (Hupel 1766: 7) Üks plaaster, mis keigesugguste hawade ja paisede peäle woib panna; (Hupel 1780: 243) plaaster, -tri r., d. 'Pflaster'; (Hupel 1818: 184) plaaster, -tri r. d. 'Pflaster'; (Lunin 1853: 143) plaaster, -tri r. d. 'мостовая пластырь'
- Murded: `plaaster, `plaastri (-re) R Jäm Hi Mar Mär Ris I Plt KJn Puh; `plaaster, `plaastre (laa-) L; `plaaster, `plaastre (-oa-, -ua-) Juu Amb ViK; `plaas´tri San V(`plaastõŕ Lut); `laaster, `laastri (-oa-) sporSa Muh; `laaster, `laastre M (EKI MK; EMS VII: 554)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 924, 520 plāster, plāstri 'Pflaster'; lāster, lās´tri, lāstre '= plāster'; Wiedemann 1893: 837 plāster, plāstri (lāster) 'Pflaster'; ÕS 1980: 518 plaaster 'med.';
- Saksa leksikonid: Lübben 1888 plâster 'Pflaster; Strassenpflaster'; Schiller-Lübben plâster 'Pflaster; (Straßen)pflaster'; MND HW II: 2 plaster, plastere, plâster, ○pflaster 'Wundauflage, Arznei-, Heilmittel; Fensterbespannung aus Tierhäuten, Pergament; fester Bodenbelag, Pflaster'
- Käsitlused: < kasks plâster (EEW 1982: 2090; Raun 1982: 124; Ariste 1963: 101; Liin 1964: 52, 58; SSA 2: 33); < asks (Ariste 1940: 21); < asks plāster 'plaaster; sillutis' (EES 2012: 375)
- Läti keel: lt plãksteris, plãsteris [1638 plah∫teris] Pflaster < mnd. plāster (Sehwers 1918: 30, 93, 155); plãsteris, plãksteris < mnd. plāster 'Pflaster' (Sehwers 1953: 91); plāsteris (neben plāksteris) Heilpflaster, Pflaster < mnd. plâster (Jordan 1995: 82); plãsterêt < mnd. plāsteren 'pflastern, als Pflaster auflegen' (Sehwers 1953: 91); plāsterēt (neben plāksterēt) pflastern < mnd. plâster(e)n (Jordan 1995: 82);
- Sugulaskeeled: sm laastari, plaastari [1621] Wundpflaster < mrts plaster, plaaster; sm laasti, plaasti [1874] muurauksessa käytettävä sidosaine / Mörtel < kasks plāster 'laastari, kipsi; muurauslaasti, sementti, katupäälyste'; is plāsteri laastari; krj ploastari < vn пластырь (SSA 2: 33); sm laasti, plaasti Mörtel < kasks plâster 'Wundpflaster' (Bentlin 2008: 72); vdj plaastõri plaaster; пластырь (VKS: 933); lv plō̬kstə̑r, plō̬stə̑r, plå̬̄stə̑r Pflaster (Kettunen 1938: 303); lv plǭkstõr plaaster; plāksteris (LELS 2012: 248)
pool, pooli 'kääv' < kasks spôle 'Spule'
- Esmamaining: Tartumaa 1582
- Vana kirjakeel: (Tartumaa 1582) Peter Poli; (Müller 1600-1606: 270-271) nÿ pea, kuÿ se langk, üche Kangkore Pola sees katke lehab; (Müller 1600/2007: 534) kuÿ se langk, üche Kangkore Pola sees (14.06.1605) 'kangru pooli sees'; (Göseken 1660: 389) Kangri pool 'spulpfeiffe'; kangro kehwe (kangapool) 'Waffel Spuel (spuelpfeiffe)'; (Göseken 1660: 568) pöeli 'SpuelPfeiffe'; (Virginius 1687-1690) Mino Päiwad omat nobbedambast ärra läänut, kui ühhe Kangri-pool; (Vestring 1720-1730: 186) Polid 'Weber-Spulen'; (Helle 1732: 161) polid 'Weber-Spulen'; (Piibel 1739) polle temmal uksid egga pomisid, nemmad ellawad üksi; (Hupel 1780: 246) poli d.; polid r. 'Weberspuhlen'; pool, -i r., d. 'die Spuhle'; (Hupel 1818: 190) pool, -i r. d. 'Spuhle'; (Lunin 1853: 146) pool, -i r. d. 'матушка, шпулька'
- Murded: puol, `puoli (-a) 'süstikupool; vokivärten' R; poel, pooli Sa Muh Lä Ris; pool, pooli (-a) Hi; pool´, pooli L sporKPõ Iis Trm Äks Plt; pu̬u̬l´, pooli KJn SJn Vil eL (EKI MK; EMS VII: 660)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 937 *pōl´, pōli; pōl, pōla (D) 'Spule'; Wiedemann 1893: 850 *pōl´, pōli; pōl, pōla (D) 'Spule'; ÕS 1980: 527 pool;
- Saksa leksikonid: Lübben 1888; Schiller-Lübben spole 'Spule, Federspule, bes. Weberspule'; MND HW III spôle (spoele, spöle, spule) 'Spule, Gerät beim Spinnen und Weben'
- Käsitlused: < kasks spôle 'Spule' (EEW 1982: 2134); < kasks spole (Liin 1964: 51; Raun 1982: 126; EES 2012: 380)
- Läti keel: lt spuõle [1638 Spohle] Spule < mnd. spōle 'Spule, besonders Weberspule' (Sehwers 1918: 96, 160; Sehwers 1953: 118); spuõlêt spulen < mnd. spōlen 'spulen' (Sehwers 1918: 160; Sehwers 1953: 118); spuole, špuole Spule des Spinnrades < mnd. spôle 'Spule, Gerät beim Spinnen und Weben' (Jordan 1995: 94); spuolēt abspulen, spulen; eilig gehen < mnd. spôlen '(Garn) zum Spinnen und Weben auf die Spule winden, aufspulen' (Jordan 1995: 94);
- Sugulaskeeled: sm puola [1637] käämi; (tikkaiden) poikkipuu; pinna / Spule; Sprosse, Speiche < mrts spole 'käämi; (pyörän) puola; säle, sukkula' (vrd kasks spole, sks Spule) (SSA 2: 430); lv spùo̯ĺ Spule < kasks spōle (Kettunen 1938: 380; Raag 1987: 327); lv spūoļ pool; spole (LELS 2012: 304); spuoļõ poolida; spolēt (LELS 2012: 304)
- Vrd koots|pool
pruut, pruudi 'mõrsja' < kasks brût 'Braut'
- Esmamaining: Müller 1600-1606
- Vana kirjakeel: (Müller 1600-1606: 273) kauniste ehituth kudt v̈x Brudt; (Müller 1600/2007: 330) kauniste ehituth kudt vx Brudt (14.10.1603) 'pruut'; (Stahl HHb I 1632: Diij) Prudt; omma Pruti 'Braut; ewre Braut'; (Stahl 1637: 44) prühdt, prühdti∫t 'braut'; (Brockmann 1637: 93) Se Pruth on kaunis kül; (Stahl LS I 1641: 169) kus nemmat omma Bruti kahs ommat e∫∫imalt wohdel ∫ahtetut 'als ∫ie zum er∫ten mit jhrer Braut ∫eyn zu bette gebracht'; (Gutslaff 1648: 209) Morsi /a 'Braut'; (Göseken 1660: 283) Pruhdt, -i 'Braut'; (Göseken 1660: 571) Pruht 'Braut'; Pruhti pois (meessoost pulmategelane) 'Braut Diener'; morsi 'Braut'; (Vestring 1720-1730: 188) Pruut, -ti 'Die Braut'; (Helle 1732: 162) pruut, g. i 'die Braut'; prudike 'das Bräutgen'; (Helle 1732: 322) pruut 'die Braut'; (Helle 1732: 348) Narri oma naest, prugi omma prudi, öppeta omma lapsed süssi söma 'vexire mit deinen und laß mich mit Frieden'; (Piibel 1739) Pruut aiab jutto ommast peigmehhest, ja kidab tedda; (Hupel 1780: 248) pruut, -ir. 'Braut'; (Hupel 1818: 192) pruut, -i r. d. 'Braut'; (Lunin 1853: 148) pruut, -i r. d. 'невѣста'
- Murded: pruut, `pruudi R(`pruuti VNg Vai) pruut, pruudi Jäm Khk Hi L K I T V(-t´) ruut, ruudi Sa Muh Mih Tor Kõp Vil M(-t´) (EKI MK; EMS VII: 773)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 970 prūt´, prūdi 'Braut'; Wiedemann 1893: 880 prūt´, prūdi 'Braut'; ÕS 1980: 541 pruut 'mõrsja';
- Saksa leksikonid: Lübben 1888 brût 'Braut; (auch) Gemahlin'; Schiller-Lübben brût 'Braut; auch von der rechtmässigen Gemahlin'; MND HW I brût 'Braut; junge Frau'
- Käsitlused: < kasks... 'Braut' (EEW 1982: 2186-87); < kasks brût (Raun 1982: 128; Ariste 1963: 101; Liin 1964: 57); < asks brūt 'pruut; seaduslik naine' (EES 2012: 387)
- Läti keel: lt brũte [1586 Brute] Braut < mnd. brūt (Sehwers 1918: 32, 144); brūte Braut < mnd. brût (Jordan 1995: 57);
- Sugulaskeeled: lvS prūt ~ brūt´ [1839 pruut] (SLW 2009: 153); lv brū`t´ Braut < kasks brūt (Kettunen 1938: 30); brūţ pruut; līgava, brūte (LELS 2012: 49); mārš pruut, mõrsja; līgava (LELS 2012: 183)
raatus, raatuse 'raekoda' < kasks râthûs 'Rathaus'
- Esmamaining: Müller 1600-1606
- Vana kirjakeel: (Müller 1600-1606: 288) Kirckut ninck Rathhusit erra|rickoda; (Müller 1600/2007: 548) Kirckut ninck Rathhusit errarickoda (14.06.1605); (Göseken 1660: 295) Raadhusi 'Rahdhaus'; (Göseken 1660: 587) Rahdi-Kodda 'Raht-Haus'; (Helle 1732: 307) Rae kodda 'das Rathhaus'
- Murded: `raatus, -e (-õ) Khk Iis Kod Plt Hls Nõo Har Plv Se; `raadus, -e JõeK; raaduss, -e Trm (EKI MK)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 1033 rātus, rātuze '= rādus'; Wiedemann 1893: 936 rātus, rātuze '= rādus'; Wiedemann 1869: 1030 *rādus, rāduze 'Rathhaus'; Wiedemann 1893: 933 *rādus, rāduze (rātus) 'Rathhaus'; EÕS 1930: 981 raatus 'raekoda'; ÕS 1980: 567 † raatus 'raekoda';
- Saksa leksikonid: Lübben 1888 rât-hûs 'Rathaus'; Schiller-Lübben râthûs 'Rathhaus'; MND HW II: 2 râthûs 'Gebäude in dem sich der Stadtrat versammelt, Rathaus'
- Käsitlused: < kasks râthûs (EEW 1982: 2370; Raun 1982: 138; Ariste 1940; Liin 1964: 47); < asks rātūs 'raekoda' (EES 2012: 412)
- Läti keel: lt *rãtũzis [1638 Rahtu∫is] Rathaus < mnd. rāthūs 'Rathaus' (Sehwers 1918: 61, 93, 156; Sehwers 1953: 98);
- Sugulaskeeled: sm raatihuone [Agr radhinhoone] < rts rådhus (SSA 3: 35)
- Vrd raad
röövel, röövli < kasks rö̂ver 'Räuber'
- Esmamaining: Müller 1600-1606
- Vana kirjakeel: (Müller 1600-1606: 306) Se toine kurrÿ tegkia ninck Röwer; (Müller 1600/2007: 332) echk v̈xikit Röwer, echk Epicurÿ Ebbavsckune Inimene (14.10.1603); (Rossihnius 1632: 314) neine röwlide sean; se olli ütz kurja|teggia n. röwel, se sai Barrabas nimmetut; (Stahl 1637: 91) röhwel, röhwli∫t 'mörder'; (Stahl HHb II 1637: 29) kudt üz röhwel ülleandtut 'als ein Mörder dargestelt'; (Stahl HHb III 1638: 113) teije agkas ollete te͠ma tehnut öhex röhwliauckux 'Jhr aber habts gemacht zur Mördergruben'; (Gutslaff 1648: 227) Roewel 'Moerder'; (Gutslaff 1647-1657: 208) neihde möhkat ommat Röhwli rihst; (Gutslaff 1647-1657: 269) [temma] huckas neiht röhvlit erra; (Göseken 1660: 295) Röewel 'Räuber'; (Göseken 1660: 604) röhwel 'mörder (sicarius)'; röhwel 'Räuber / Strassen-Räuber (prædo)'; (Göseken 1660: 496) Merri-Röwwel 'See-Rauber'; (Göseken 1660: 554) pehkond Röhwlit (röövlibande) 'streiffende Rotte'; (Vestring 1720-1730: 206) Röwel, rööwli 'Der Räuber'; (Helle 1732: 169) röwel, g. rööwli, ac. it 'der Räuber'; (Hupel 1780: 258) röwel, rööwli r., d. 'Räuber; Mörder'; rööwli d. 'Räuber'; (Lunin 1853: 161) rööwli d. 'разбойникъ'; rööwel, -wli r. d. 'разбойникъ, убiица'
- Murded: `rüövel, `rüövli R(`rüövär, -i Kuu); `röövel, `röövli (-e) Sa Muh Rei L(`rööbel); `röövel, `röövli (-üö-, üe-) Ris Juu JMd Koe VJg Iis Trm Plt; `rü̬ü̬vel, `rü̬ü̬vli Kod KJn M TLä San Har; `rü̬ü̬vli Nõo Kam Krl Plv Vas Räp; `rü̬ü̬li Rõu Vas Se (EKI MK)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 1082 rȫwel, rȫwli; rȫwli, rȫwli (d) 'Räuber'; Wiedemann 1893: 980 rȫwel, rȫwli; rȫwli, rȫwli (d) 'Räuber'; ÕS 1980: 608 röövel;
- Saksa leksikonid: Lübben 1888; Schiller-Lübben rover 'Räuber'; MND HW II: 2 rôver, rö̂ver, rôvere, rö̂vere 'Person die einen Raub begeht, Räuber; Plünderer'
- Käsitlused: < kasks röver 'Räuber' (EEW 1982: 2622); < kasks rover (Ariste 1933a: 11; Ariste 1963: 103; Liin 1964: 45; Ariste 1972: 96; Raun 1982: 148; EES 2012: 449); < kasks rōver, röver (SSA 3: 122); < kasks rover, rts rövare (Raag 1987: 336); < asks (Ariste 1940: 112)
- Läti keel: lt ruõvelis ein ungezogener Knabe < nd. rōver (Sehwers 1953: 103); lt rieveris, rievelis ein unartiges, mutwilliges Kind, ein Wildfang < nd. rȫver (Sehwers 1953: 101);
- Sugulaskeeled: sm ryöväri [Agr röweri] rosvo, ryöstäjä / Räuber < rts, vrd mrts rövari (‹ kasks rōver, röver); is rȫväri ryöväri < sm; vdj rȫväli < sm ~ ee (SSA 3: 122); sm ryöväri Räuber < kasks rôver(e), rö̂ver(e), roufere 'Räuber, Plünderer' ~ rts rövare (Bentlin 2008: 91-92); lv rēvil´, rȫvil´, rièe̯vil´; re̮ö̯vili, re̮ö̯və̑l wild, roh, habgierig, räuberisch; Räuber < germ (Kettunen 1938: 334, 335); lv rēvil´, rȫvil´ Plünderer, Räuber; rēviļ röövel; laupītājs (LELS 2012: 266)
- Vt rööv
siid, siidi < kasks sîde 'Seide'
- Esmamaining: Müller 1600-1606
- Vana kirjakeel: (Müller 1600-1606: 320) kuÿ üx vaña Rÿe, ia kudt se Sit piddama; (Müller 1600/2007: 534) nente iures, ke Sÿdit ninck Kronith kandwat (14.06.1605); (Rossihnius 1632: 339) Sinno Sammet ninck sinno sidi|reiwat / Se om jemme hain ninck mechmet; (Stahl HHb II 1637: 8) Sünno ∫ammetti ninck ∫idi ridet 'Den Sammet vnd die Seyden dein'; (Gutslaff 1648: 238) Sîde 'Seide'; (Gutslaff 1647-1657: 176) panni temmalle kah walcket sihdereuwast selgehe; (Göseken 1660: 297) Sijhdi 'Seide'; (Göseken 1660: 406) ke selge sydi pehle pañeb 'seyden sticker, phrygio'; (Göseken 1660: 622) Sijhdi 'seyde (sericum)'; syhdi maddo (siidiuss) 'Seyden Wurm (bombyx)'; sijhdi rihd (siidiriie) 'seiden kleid'; (Hornung 1693: 24) Siid 'die Seide'; (Vestring 1720-1730: 222) Siid, -di 'Seide'; (Helle 1732: 176) siid 'die Seide'; (Helle 1732: 354) Sitke kannab sidi, heldel polle helmige kaelas 'der Sparer hat wol was, wenn nur der Zehrer was hätte'; (Piibel 1739) pannin peent kallist linnast riet so ümber, ja katsin sind sidiga; (Hupel 1780: 267) siid, -i r., d. 'Seide'; (Hupel 1818: 221) siid od. siit, -i r. d. 'die Seide'; (Lunin 1853: 172) siid, siit, -i r. d. 'шелкъ'
- Murded: siid, `siidi '(siid)riie; rätik; juuksepael' Kuu Jõh; `siidi VNg Lüg Vai; siid, siidi Sa Muh Emm L K I M TLä Ote San V (EKI MK)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 1160, 1162 sīd´, sīi '= sīt´'; sīt´, sīdi 'Seide, seidenes Band oder Tuch'; Wiedemann 1893: 1053 sīt´, sīdi (sīd´) 'Seide, seidenes Band oder Tuch'; ÕS 1980: 635 siid;
- Saksa leksikonid: Lübben 1888 side 'Seide'; Schiller-Lübben side, siden 'Seide'; MND HW III sîde 'Seide'
- Käsitlused: < kasks side (EEW 1982: 2780; Raun 1982: 156; Liin 1964: 56; Raag 1987: 324; EES 2012: 471); < kasks side, siden 'Seide' (Ariste 1963: 104)
- Läti keel: lt zĩds, zĩde [1587 Szide] Seide < mnd. sīde 'Seide' (Sehwers 1918: 54, 82, 165; Sehwers 1953: 165); zīds, zīde, zīdis Seide < mnd. sîde (Jordan 1995: 111);
- Sugulaskeeled: sm silkki [Agr] Seide < mrts silke; krj silkki (SSA 3: 181); lv zīᴅ´ Seide < kasks side (Kettunen 1938: 401; Raag 1987: 328); zīḑõz siid; zīds (LELS 2012: 377)
vaagima, (ma) vaen 'kaaluma; järele mõtlema' < kasks wagen 'wagen'
- Esmamaining: Müller 1600-1606
- Vana kirjakeel: (Müller 1600-1606: 383) werri|tibbakene v̈lle|waÿb keicke Inimeste Pattuth; (Müller 1600/2007: 438) werritibbakene v̈llewaÿb keicke Inimeste Pattuth (14.09.1604) 'kaalub üles'; (Stahl 1637: 126) wahckima, wachkin, wahcki∫in, wahckinut 'Wegen'; (Göseken 1660: 299) wehgkima 'wegen'; (Göseken 1660: 687) wahckima 'wegen (librare)'; (Helle 1732: 201) wagima 'wägen'; (Piibel 1739) Ta wagis ka kulda kuld-küünla-jalge ja nende kuld-lampide tarwis; (Hupel 1780: 302) wagima r. 'wägen, aufwiegen'; (Lithander 1781: 497) Wagi se taigen ühhe puhta ride sees; (Hupel 1818: 272) wagima r. 'wägen, aufwiegen'; (Lunin 1853: 218) wagima r. 'вѣсить, взвѣшивать'
- Murded: `vaagima, `vaagin 'kaaluma' R; `vaagima, vae(n) Sa Lä Ris Kei Rap; `vaagima, vaagin Han Tõs Iis; `aagima, aagi Muh; `voagima Juu JMd Koe; `vuagima Kod; `vaema, vae(n) Jäm Hi Koe (EKI MK)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 1463 wāgima, wāen (wāgin) '(transit.) wippeln, hebeln, wägen; (intrans.) wiegen, sich senken, niedersinken'; Wiedemann 1893: 1322 wāgima, wāen (wāgin) '(transit.) wippeln, hebeln, wägen; (intrans.) wiegen, sich senken, niedersinken'; ÕS 1980: 761 vaagima 'kaaluma';
- Saksa leksikonid: Lübben 1888 wagen 'wagen; aufs Spiel setzen'; Schiller-Lübben wagen 'wagen'
- Käsitlused: < ee vaag ~ kasks wagen (EEW 1982: 3599); < kasks wagen (Raun 1982: 194; Ariste 1963: 107; Ariste 1972: 94; EES 2012: 582)
- Sugulaskeeled: sm vaakata, vaa'ata punnita < sm vaaka (SSA 3: 383); lvS vaet, -ub wiegen, wägen (SLW 2009: 214); lv va'it̆tə̑ wiegen, wägen (Kettunen 1938: 466); va'itõ, va'itõks kaaluda; svērt, apsvērt (LELS 2012: 350, 351)
- Vt vaag
vaat, vaadi 'aam, tünn' < kasks vat 'Fass'
- Esmamaining: Müller 1600-1606
- Vana kirjakeel: (Müller 1600-1606: 383) kax suhrd hirmsat Vate piddab ollema; Sen toÿse Vate sid:; (Müller 1600/2007: 542) se v̈che Vate siddes omat paliu ninck hæd Önne (14.06.1605); (Stahl 1637: 55) waht, wahti∫t 'Faß darin man getrenck helt'; (Stahl LS I 1641: 172) on ∫e pea kolme waht We∫∫i olnut 'Seyn es drey Ahmen Wa∫∫er gewe∫en'; (Gutslaff 1648: 243) Wâti 'Vaß'; (Göseken 1660: 285) waat, -i 'Fas'; (Göseken 1660: 747) öhhe waahti algkama (vaati avama) 'Auffthun Ein Faß (relinire)'; (Göseken 1660: 710) wijhna waat (veinivaat) 'weinfas (cadus)'; (Göseken 1660: 636) suhr waat 'weit Fas (cupa capacior)'; (Göseken 1660: 454) Kessi wahti 'Hand Fas'; (Göseken 1660: 687) Waahti 'Fas (dolium)'; waahti kallatusse pehl (vaat hakkab tühjaks saama) 'Fas, das auff der Neige ist'; (Göseken 1660: 319) asti 'Fas / Geschir'; (Hornung 1693: 28) Waet, Wadi / Acc. fing. Waeti / Acc. pl. (sid) & Waeta 'eine Tonne von 120 Stoff'; (Vestring 1720-1730: 272) Waat, -ti 'Ein Faß'; (Helle 1732: 199) waat 'das Vaß'; (Piibel 1739) wiis wati ja nellikü͠mend kanno; (Hupel 1780: 299) waat, G. wadi od. wati r., d. 'das Faß'; (Hupel 1818: 268) waat, -i; wadi r. d. 'Faß'; (Lunin 1853: 214) waat, -i; wadi r. d. 'бочка'
- Murded: vaat (-t´), vaadi (-oa-, -ua-) Hi L K I eL; vaat, `vaadi R(`vaati Vai); vaet, vaadi Sa Rid Mar Ris; aet (aõt), aadi Muh Khn (EKI MK)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 1466 wāt´, wādi 'Fass'; Wiedemann 1893: 1324 wāt´, wādi 'Fass'; ÕS 1980: 762 vaat;
- Saksa leksikonid: Lübben 1888 vat 'Fass, Gefäss, Behälter; Schlüssel, Toller'; Schiller-Lübben vat 'Faß, Gefäß'; MND HW I vat (vad), ○vāt 'Gefäß jeder Art und Größe, Behälter, Faß, Topf; Maßangabe für flüssige und trockene Waren; Schlüssel, Teller aus Ton oder Metall'
- Käsitlused: < kasks vat (Viires 1960: 102; Ariste 1963: 107; Liin 1964: 53; EEW 1982: 3610; Raun 1982: 194; SSA 3: 418; EES 2012: 583)
- Läti keel: lt vãte, vãts [1638 Wahte] Faß < mnd. vat 'Faß, Gefäß, Behälter' (Sehwers 1918: 100, 164; Sehwers 1953: 152; Jordan 1995: 108);
- Sugulaskeeled: sm vati [Agr fati] tarjoilu- t. ruokailuastia, aluslautanen, kulho, pesuastia; (vanh.) tynnyri / flache Schale, Platte, Teller, Untertasse, Waschschüssel; (früher auch) Faß; is vadi vati; krj vati saviruukku, puukulho < mrts fat, faat, fatt 'tynnyri' (SSA 3: 418); vdj vaatti; is vaatti < ee vaat; sm vaatti (SKES: 1584; Nirvi 1971: 649); lvS vāt, vaåt, vāot, vā°t, vaot Fass (SLW 2009: 213); lv vō̬`t´ Fass (= pit̄) < kasks vat (Kettunen 1938: 501); vǭţ vaat; vāts, muca (LELS 2012: 370)
vunn, vunni 'rusikahoop, võmm' < ? kasks wunde
- Esmamaining: Müller 1600-1606
- Vana kirjakeel: (Müller 1600-1606: 412) wunn 'sõim'; (Müller 1600/2007: 550) ninck sate monda Gotts wunnith weel pælekit (14.06.1605) 'Jumalalt mõned hoobid'
- Murded: vun´n, vun´ni 'rusikahoop' Tor Hää Kod Plt; vun´n, vunni M Ote (EKI MK)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1893: 1405 wun´n´, wun´n´i (S) 'Faustschlag'; EÕS 1937: 1680 vunn 'võmm, võmmu';
- Saksa leksikonid: Lübben 1888 wunde 'Verletzung, Wunde'; Schiller-Lübben wunde 'Wunde'
- Käsitlused: < ee onomatop ~ kasks (EEW 1982: 3928); < kasks wunde (Liin 1964: 65)
ähvardama, (ma) ähvardan < vrd kasks efern 'äfern'
- Esmamaining: Müller 1600-1606
- Vana kirjakeel: (Müller 1600-1606: 428) kæ Iu͠mala Sana erra|polgkwat, efferdab tæma keicke ilma - - Pörgku Tulle kaas nuchtelda; (Müller 1600/2007: 248) ninck æchfferdawat meÿdt sen Igkewesse Pörgkutulle nuchtluße kaas (17.07.1603); (Müller 1600/2007: 324) nente Tÿrañide Echffarduße eddest hoidnuth (14.10.1603); (Rossihnius 1632: 440) Iummal effardab nuhelda kihck kumbat need|sinatzet kessut ülle astwat; lasket omma efwardamine, ninck tehdket, et teil kahn ütz Issand taiwa sissen om; (Stahl HHb I 1632: 12) Ju͠mal efferdap nuchtelda keick 'GOtt drewet zu straffen'; (Stahl 1637: 122) efferdama 'trewen'; (Gutslaff 1648: 210) effardama 'Draeuwen'; (Göseken 1660: 731) ehherdama 'Bedreuwen'; ehherdama 'dräwen'; (VT 1686) sis ähwwerdakem neid köwwaste; (Piibel 1739) Nuhtlus, mis Jummal ähwardanud, saab töeks; (Hupel 1780: 140) äwwärdama d. 'drohen, drauen'; (Lunin 1853: 6) ähwardama r. d. 'грознить, стращать'; (Lunin 1853: 11) äwwärdama d. 'грознить, стращать'
- Murded: `ähvärdämä (-ama) R(`ähver- VNg); ähvardama Sa Hi KPõ I Plt KJn; ähvärdäm(m)ä (-eme) M TLä San V (EKI MK); äherdama (ähär-) Mus Kaa Krj Vll Pöi Muh L Rap (EKI MK)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 74 ähwardama, -dan; ähwardelema 'drohen, schrecken'; Wiedemann 1893: 66 ähwardama, -dan (ähardama, äwärdämä); ähwardelema 'drohen, schrecken'; ÕS 1980: 818 ähvardama;
- Saksa leksikonid: Lübben 1888; Schiller-Lübben efern 'iterare, repetere, ulcisci'; MND HW I +○efern 'rächen (hd. äfern, effern)'
- Käsitlused: < ee deskr-onomatop, vrd kasks efern 'iterare, repetere, ulcisci' (EEW 1982: 4046); < vrd kasks ? efern 'kätte maksma' (Raun 1982: 216); < ee deskr (EES 2012: 629)
ärvima, ärvin 'pärima, päranduseks saama' < kasks erven 'erben'
- Esmamaining: Müller 1600-1606
- Vana kirjakeel: (Müller 1600-1606: 431) Se tulleb sest wöllast, mea wir Adamilt olleme erwnuth; ervima; se Pattu erwinuth; (Müller 1600/2007: 342) meÿe olleme E͠ma Hiwust se Pattu erwinuth 14.10.1603); (Gutslaff 1648: 212) perrandama 'erben'; (Helle 1732: 152) pärrima 'erben'
- Murded: `ärvima Jõe Kuu Hlj VNg Emm Lä(`ärbima); `ärvima (-r´-) Ris Juu Kos JMd Koe VMr Kad Plt; `ervima Rei (EKI MK)
- Eesti leksikonid: Wiedemann 1869: 84 är´w, är´wima st. er´w, er´wima; Wiedemann 1893: 75 är´w, är´wima st. er´w, er´wima; Wiedemann 1869: 114 er´wima, -wida 'erben'; Wiedemann 1893: 103 er´wima (är´wima) 'erben';
- Saksa leksikonid: Lübben 1888; Schiller-Lübben erven 'erblich werden: durch Erbschaft übergehen; vererben, beerben'; MND HW I erven 'vererben, hinterlassen; jemanden beerben (d. i. überleben); erblich sein, durch Erbschaft übergehen';
- Käsitlused: < ee ärv ~ kasks erven 'erben' (EEW 1982: 210-211); < kasks erven (Liin 1964: 65; Ariste 1972: 98)
- Vt ärv